Sjors Roeters is op zoek naar alternatieven voor het kapitalisme.
Sjors is redacteur van Vrij Nederland en schrijft over de wereld van het kapitalisme, de problemen die het veroorzaakt en het verzet ertegen. Het boek is een overzicht van artikelen die hij eerder publiceerde in Vrij Nederland.
Zie https://www.vn.nl/auteur/sjors-roeters/
In dit boek merk je dat Sjors journalist is. De verschillende optie zijn onderzocht door met mensen in gesprek te gaan. De hypothese dat het kapitalisme verkeerd is wordt voor Sjors aangetoond met deze bronnen. De oplossingen die worden genoemd in de conclusie zijn meer algemeen en minder concreet dan bijvoorbeeld in het boek Er is leven na de groei, dat hetzelfde probleem aan wil pakken.
Miljardairs onder de guillotine is een interessante boek in de ontdekkingstocht van een ander economisch model dat binnen de ecologische grenzen van de aarde komt, met mooie voorbeelden die handelingsperspectief bieden aan iedereen.
De hoofdstukken in het boek zijn:
- Revival van de guillotine
- Limieten op rijkdom
- Glasgow: De klimaattop COP26
- Mondragón: Een antikapitalistisch eldorado?
Intermezzo: de mythe van consistentie
- De groei voorbij
- Wiens schuld is het?
- Nooit meer werken
- Hoe ontstaat verandering?
Conclusie
Inleiding
Hier verteld Sjors hoe hij in zijn jeugd vooral heel rijk wilde worden. Hij handelde al op zijn twaalfde op de beurs in aandelen. Na zijn middelbare school ontdekte hij een andere werkelijkheid, langzaam maar zeker brokkelde zijn geloof in het kapitalisme af.
Winstmaximalisatie is tegengesteld aan menselijk (Erno: en dierlijk) welzijn, aan het behoud van een gezonde democratie, en een leefbare planeet.
In het boek gebruikt hij de guillotine als metafoor. Bij protesten ziet Sjors ook steeds vaker de guillotine verschijnen.
Revival van de guillotine
Het kapitalisme brengt een fictief verhaal (Yuval Noah Harari – Sapiens). De ongelijkheid neemt verder toe. Tijdens de pandemie hebben veel mensen inkomen verloren, vooral vrouwen en jongeren. Waar het verlies van inkomen halverwege de pandemie op US$ 3,7 biljoen stond. werden aan de andere kant de miljardairs US$ 3,9 biljoen rijker.
Sinds het klimaatakkoord van Parijs (2015) ging er 3.300 miljard dollar aan subsidies naar de fossiele industrie. Geen wonder dat het ecoterrorisme toeneemt, vreemd eigenlijk dat de acties nog niet feller zijn.
Het is tijd om als volk/burger duidelijk te maken, we pikken het niet langer.
Limieten op rijkdom
Een bijzonder onderwerp want, het grootste deel van de mensen zijn het er over eens dat er een grens is aan hoeveel geld men mag bezitten en verdienen, maar we vinden het lastig om dit te organiseren. Zo zijn de meeste mensen tegen een flinke belasting op erfenis (geld dat je niet zelf verdient hebt).
Sjors laat prins Bernhard zien die heel veel woningen bezit, net als veel andere investeerders. Dit komt omdat wonen nu een manier is om heel veel geld te verdienen, een basisbehoefte dak boven je hoofd. Mensen en dieren worden in het huidige kapitalisme gezien als middelen om geld mee te verdienen.
De rijkste 10% van de wereld (daar vallen wij Nederlanders ook onder) zijn verantwoordelijk voor 90% van de CO2 uitstoot. Een drastische vermindering van de koopkracht van de allerrijksten is één van de effectiefste en simpelste manieren om klimaatontwrichting te verhelpen (Piketty).
Met bijvoorbeeld een super rich tax, om boven een bepaald vermogen niet verder te kunnen groeien.
Een ander interessant idee is de eenmalige crisisheffing, een confisquerend belastingtarief. Het is duidelijk dat we in een crisis zitten. In oorlogstijd gebeurt dit bijvoorbeeld ook. Er komt dan ineens veel geld vrij die kan worden ingezet voor het klimaat.
Glasgow: De klimaattop COP26
Sjors bezocht de COP26 in 2021 en verbaasde zich over de aanwezigheid van sponsoren en hoe ze met green washing tijdens deze top de bezoekers beïnvloeden. Denk aan bedrijven als Microsoft met een ecologische stand die oliebedrijven ondersteund om meer olie uit de grond te halen. Uit het gesprek met David Whyte haalt hij naar voren dat het belangrijkste vehikel van het kapitalisme de corporatie is, private, winstgeorienteerde bedrijven waar aandeelhouders en eigenaren buiten schot blijven.
In drie stappen het kapitalisme afschaffen:
- de complexe corporatiestructuren afbreken,
- onschendbaarheid van investeerders en aandeelhouders opheffen, en
- onschendbaarheid van bedrijfsbestuurders opheffen.
Mondragón: Een antikapitalistisch eldorado?
In dit hoofdstuk verteld Sjors over zijn bezoek aan Mondragón, een federatie van 95 autonome coöperaties met 80.000 medewerkers in Baskenland. Sjors ziet de interessante kant van de coöperatie maar ook de barsten van Mondragón, ze zijn te groot en vertonen kapitalistische trekjes.
Coöperaties hebben over het algemeen een langetermijnvisie, kijken generaties vooruit i.p.v. kwartalen. Werknemers zijn er gezonder en gelukkiger. Starters hebben een hogere overlevingskans dan de kapitalistische start-ups. En ze zijn duurzamer.
De coöperatie is geen wondermiddel, maar bij BDS Koop in die regio ziet Sjors dat het goed functioneert. Als de coöperatie te groot is werkt het niet meer, zie Mondragón en de Rabobank.
Hij noemt het platformcooperativisme als een goed alternatief voor de kapitalistisch opgezette platformen zoals Uber en Booking. Dat hebben we ook gezien in het boek over Haier.
We zien al goede voorbeelden in Nederland zoals, Land van Ons (ben ik lid van), broodfondsen, wind- en zonne-energie coöperaties,
Intermezzo: de mythe van consistentie
Voor mij een interessant hoofdstuk dat me raakt. waarin Sjors veel van mijn gevoelens van dit moment verwoord. Wanneer je je uitspreekt over het kapitalisme of voor het milieu wil je zelf consistent gedrag vertonen. Hierdoor krijgen we te maken met vliegschaamte of vleesschaamte. Dit wordt versterkt door polarisatie. Wanneer je protesteert op Schiphol en privévliegtuigen blokkeert, word je op social media gefileerd omdat je zelf ook voor je vakantie gevlogen hebt.
De slimme mensen bij de corporaties (niet te verwarren met coöperaties) die met slimme verleidingstechnieken in je hoofd kruipen.
Je maakt het voor jezelf daardoor bijna onmogelijk om je uit te spreken over het milieu omdat je gedrag nooit helemaal consistent is. Het leven is niet consistent. Laten we de inconsistentie accepteren en omarmen. “Zolang we naar elkaar wijzen (een vegan die vegetarische mensen wijst op de problemen van zuivel), bevragen we het systeem niet” – Melissa Koutouzis van Woonprotest. “We moeten het systeem proberen te veranderen, niet elkaars keuzes achter de voordeur.”
De groei voorbij
In dit hoofdstuk, net als in het boek Er is leven na de groei, wordt duidelijk gemaakt dat de focus op groei, net als groene groei, niet klopt. Zo wordt de SDGs genoemd met SDG8 die economische groei nastreeft, de Europese bank, de Wereldbank en het Nationaal Groeifonds in 5 jaar tijd twintig miljard investeert in economische groei.
De vraag of welvaart een goede indicatie is voor het welzijn weerlegt Sjors met de gemiddelde levensverwachting. Die van de Amerikanen is gedaald naar 78,7 jaar met een jaarinkomen van US$ 59.500, terwijl in landen als Zuid-Korea en Portugal met 50 tot 65 procent minder inkomen, de levensverwachting op 82 en 81,1 jaar ligt.
Ook in onderwijs doen landen als Estland, Finland en Polen met een lager inkomen het duidelijk beter dan de VS.
Het meest opvallende lijkt Costa Rica, het land omarmde als eerste de IDGs, met een gemiddelde levensverwachting van 80,3 jaar, scoort hoog op alle onderdelen van de Human Development Index en blijft binnen de ecologische grenzen. met een 80 procent lagere BBP dan de VS. Een bewust gekozen beleid, door o.a. te investeren in publieke voorzieningen zoals gezondheidszorg, onderwijs en huisvesting in plaats van het uit te buiten zoals in een kapitalistisch systeem.
Hoeveel is genoeg inkomen? De VN heeft berekend dat de meeste landen met minder dan US$ 10.000 per persoon uit kan, met goede sociale voorzieningen en binnen de ecologische grenzen. Het wereldwijde gemiddelde BBP per persoon is op dit moment zelfs hoger met $ 17.600. We hebben alles al wat nodig is om het te veranderen.
De postgroei beweging gaat het om voorzien in menselijke behoeftes en het energie- en grondstoffengebruik drastisch verminderen om binnen de ecologische grenzen te komen.
Wiens schuld is het?
Sjors kijkt hier naar de schulden in de wereld. Een ingewikkeld verhaal van centrale banken die schulden van bedrijven opkopen en een schuldenberg die steeds verder groeit. De schulden die landen uit het zuidelijk halfrond nog steeds hebben vanuit de koloniale tijd (absurd – landen eerst uitbuiten en dan geld vragen als ze verzelfstandigen omdat ze inkomsten mislopen).
Kwijtschelden van schulden is een belangrijke stap naar een duurzamere economie, maar lastig om voor elkaar te krijgen. De macht van de financiële markt is groot. Geld wordt door banken gecreëerd met een computer. Nederland is het land met de grootste vermogensongelijkheid, mede door de hypotheken.
Actiegroep NietMijnSchuld roept studenten met een hoge studieschuld in het leenstelsel, op om wekelijks € 0,01 over te maken naar de DUO.
De gedachte dat je een schuld altijd netjes moet terugbetalen klopt niet meer.
Nooit meer werken
Er wordt de werkende mens wijsgemaakt dat als je niet werkt dat je lui bent en teert op het geld van een ander. De werkende mens is de drager van de economie en moet steeds harder werken om het in stand te houden, maar verdienen niet meer.
Wanneer je kijkt naar de technologische ontwikkeling van het werk, zouden we steeds minder kunnen werken, maar dat gebeurt niet (Jevons paradox). Er komen steeds meer bullshit-banen en activiteiten bij.
Interessante vraag, als de natuur in overvloed levert waarom werken we dan voor een salaris? Waartoe dient werk? Voor welk probleem is het een oplossing? Hoeveel hebben we ervan nodig, en op welk punt schiet het zijn doel voorbij?
Het lijkt er op dat de werkende mens, vooral werkt om de rijke mensen rijker te maken.
In Nederland zijn we goed in deeltijdwerken en we behoren tot de rijkste 3.5% in de wereld. Terwijl er veel discussie is over mensen meer te laten werken vanwege het tekort, maar is het werkelijk nodig?
Hoe ontstaat verandering
Mooi voorbeeld uit Berlijn van Deutsche Wohnen & Co om grote vastgoedbedrijven te onteigenen als oplossing voor de wooncrisis. Met 350.000 handtekeningen hebben ze een referendum mogelijk gemaakt om 243.000 woningen weer in publieke handen te geven, van vastgoedbedrijven met meer dan 3.000 woningen. De uitslag was dat 57,6% van de Berlijners voor stemden en 39,8 procent tegen. De vraag is of er iets veranderd van dit referendum heeft geen wettelijke binding.
Het lijkt er op dat de acties steeds harder (moeten) worden voor effect. De belangrijkste verschuivingen in het verleden ontstonden na hevig protest en wilde stakingen. Hackers zouden nu weleens een belangrijke rol kunnen spelen, om zonder geweld de wereld te ontwrichten.
De belangrijkste conclusie, sluit je ergens bij aan. Verenig je, dan kun je iets bereiken, met coöperaties en burgerinitiatieven.
Conclusie
Om te ontsnappen aan het kapitalisme ziet Sjors drie hoofdlijnen.
- Economische democratie, met coöperaties en een progressiever, duurzamer belastingstelsel.
- Ontcommercialiseren van de wereld, stop met euro tekens plakken op elk ding en levend wezen op de planeet. Ontprivatiseren en publieke voorzieningen uitbreiden.
- De alternatieven van kapitalisme ontdekken en verspreiden. De winner-takes-all gedachte ontkrachten o.a. met coöperaties.
Het is een interessant boek waarin het af en toe voelt als dat de hoofdstukken wat los van elkaar staan, losse artikelen. Het hoofdstuk dat de meeste indruk op me maakte was het intermezzo over de mythe van consistentie. Dat mensen zich regelmatig laten tegenhouden door eigen keuzes achter de voordeur. Alsof je alleen maar kunt protesteren als je zelf volledig consistent leeft. Dat begint bij mezelf, en wordt ondersteund door anderen die je er op wijzen. We moeten het systeem proberen te veranderen, niet elkaars keuzes achter de voordeur.
In het gesprek met Paul Schenderling vroeg ik hem naar het idee van kapitalisme als oorzaak van de sociale en ecologische problemen van dit moment. Als econoom was hij het daar niet mee eens. De grootste verslechtering is ontstaan door het stimuleren van internationale handel, een beleidskeuze van overheden.
Na het lezen van de boeken van Sjors en Paul denk ik dat er meerdere oorzaken zijn, en dat de vrije markt niet de oplossing gaan bieden. Groene groei is een illusie, we hollen alleen harder het ravijn in. De vrije markt en het kapitalisme hebben niet de resultaten opgeleverd die ze de maatschappij en overheden hebben voorgehouden. Alles wat voorheen in overvloed aanwezig was, wordt door kapitalisten behandeld als handelswaar dat ze zich kunnen toe-eigenen en weer verkopen, zoals rechten op grond, bossen, de lucht, de bodem van de oceanen, dieren, en de mens.
Het is tijd voor verandering, actie en opstand.
Luister ook het gesprek met Sjors Roeters in de podcast – De superrijken de wereld uit belasten.
Opvallende lessen uit het boek voor mij:
- Winstmaximalisatie is tegengesteld aan menselijk en dierlijk welzijn, een gezonde democratie, en een leefbare planeet.
- Enorme rijkdom en erven van rijkdom maakt niet gelukkig.
- Waarom wordt een internationale klimaatconferentie (COP) gesponsord door de vervuilende bedrijven?
- Het idee van de persoonlijke koolstof voetafdruk (CO2 footprint) is een idee geweest van het reclamebureau van BP in 2014.
- Complexe structuur van de corporates afbreken zodat iedereen het weer kan doorzien.
- Coöperaties kunnen ook te groot worden waardoor ze weer kapitalistische trekjes krijgen.
- Coöperaties werken goed bij regionale collectieve goederen.
- Zolang we naar elkaar wijzen of het gedrag overeenkomt met wat je uitspreekt, bevragen we het systeem niet.
- Elkaars keuzes achter de voordeur accepteren.
- Als je sociale mobiliteit wilt maximeren, voor zoveel mogelijk gelijke kansen, dan mag een studie niets kosten.
- Waardevolle vragen voor jezelf: Waartoe dient werk? Voor welk probleem is het een oplossing? Hoeveel hebben we er van nodig? Op welk moment schiet het zijn doel voorbij?
- Werken wij om de rijke mensen rijker te maken?
- It’s easier to imagine the end of world than the end of capitalism. – Fredric Jameson and Slavoj Žižek
- It always seems impossible until it’s done. – Nelson Mandela
- Gesprek met Sjors Roeters in de Decide for Impact podcast https://decideforimpact.com/show384-de-superrijken-de-wereld-uit-belasten-sjors-roeters/
- https://decideforimpact.com/er-is-leven-na-de-groei-boekencast-afl-74/
- Aandeelhouderskapitalisme (1970-2020): rust in vrede | Opiniestuk van Tom van der Lubbe in Trouw
- Mihaly Csikszentmihalyis
- https://decideforimpact.com/tirannie-van-verdienste-boekencast-afl-77/ – Michael Sandel
- Ingrid Robeyns – komt eind 2023 / begin 2024 met een nieuw boek
- https://decideforimpact.com/hidden-champions-van-de-21e-eeuw-boekencast-afl-25/
- https://decideforimpact.com/de-machine-boekencast-afl-41/ (over Booking)
- Land van ons
- Less is more – Jason Hickel
- https://decideforimpact.com/betekeniseconomie-boekencast-afl-54/ – Kees Klomp
- https://decideforimpact.com/omarm-de-chaos-boekencast-afl-69/ – Jan Rotmans
- https://decideforimpact.com/the-best-of-times-the-worst-of-times-boekencast-afl-67/ – Paul Behrens
- Inner Development Goals
- Postgroei Nederland
- https://decideforimpact.com/het-begin-van-alles-boekencast-afl-63/ – David Graeber
- Niet mijn schuld actiegroep
- Leven in tijden van versnelling – Hartmut Rosa
- Nu is het aan ons – Eva Rovers
- How to blow up a pipeline – Andreas Malm
Luister naar deze aflevering
Video van deze aflevering
In deze aflevering hebben we het over het boek Miljardairs onder de guillotine. Het boek is goed te lezen doordat de hoofdstukken losstaande artikelen zijn. Interessante voorbeelden wat er mis is en hoe het anders kan. Sjors Roeters laat zien wat er mis is en biedt een handelingsperspectief. De beste weg naar verandering. Ontdek met het boek wat jij kunt veranderen, ook als je rijk bent.
