Paul Schenderling schreef het boek in nauwe samenwerking met Schrijverscollectief Postgroei, een van de deelnetwerken van Postgroei Nederland. Paul is econoom en adviseur bij Berenschot. De leden van het collectief zijn lid van elf verschillende politieke partijen, waarmee ze het brede braadvlak van de ideeën in het boek onderstrepen.
Ondertitel: Hoe we onze toekomst realistisch veiligstellen
Het idee is dat we naar een Nederland gaan dat binnen de grenzen van de aarde leeft. Een land waarin economische groei niet meer voorop staat, terwijl het welzijn van verreweg de meeste Nederlanders intact blijft. Een land waarin mensen gelukkiger worden, omdat ze minder stress en meer vrije tijd hebben.
De schrijvers nemen je mee naar het Nederland van 2040. Daarbij geven ze concrete verbetervoorstellen, voor de inrichting van de economie, de sociale zekerheid, de landbouw, de zorg en mobiliteit. Verder laten ze zien wat deze veranderingen praktisch betekenen voor jouw dagelijkse leven: in je huishouden, je werk en je leefomgeving.
Een boek met veel inzichten voor mij. Ik ben geen econoom, maar ik kon de gedachten en uitvoering van Paul goed volgen.
Het boek past bij de gedachten die me al een tijd bezig houden, de hang naar eeuwige economische groei, die niet past op een eindige planeet.
Nieuwe technologische oplossingen, brengen ook weer nieuwe problemen. Het boek past bij boeken als Donut economie, The economy of arrival, en Less is more. Het houdt me bezig, veranderen naar een wereld die niet economisch groeit, of zelfs krimpt in het Westen waardoor er ruimte ontstaat voor groei boven de armoedegrens voor de 700 miljoen mensen die daar nog onder leven.
Indeling van het boek:
- Deel I: Het kernprobleem en de kernmaatregel
- Deel II: Naar een nieuwe balans in de samenleving
- Deel III: Paradigmaverschuivingen
- Deel IV: Leven in een postgroeisamenleving
- Deel V: Samenvatting wat levert postgroei op?
Inleiding
Het boek Drawdown wordt hier genoemd, een boek met veel focus op technologie, dat was ook onze conclusie bij de bespreking van dat boek. Hier maak je kennis met het Jevons-paradox of het rebound effect. Gaan de kosten (prijs) omlaag, dan wordt er meer verkocht. Dus nog meer grondstoffen die nodig zijn. Dit is waar mijn worsteling heb met het groeien in impact en dat je daarvoor steeds meer producten moet verkopen.
Het boek Fantoomgroei van Sander Heijne wordt ook genoemd – de economie groeit al decennia, maar de meeste mensen gaan er niet op vooruit, economisch niet en in welzijn al helemaal niet.
Er moet iets veranderen voor meer welzijn.
Deel I: Het kernprobleem en de kernmaatregel
1 Het falen van het huidige systeem en de oplossing daarvoor
Hier wordt het kernprobleem beschreven dat producten kunstmatig verouderen door bedrijven, technisch en economisch. We gebruiken producten veel korter dan eigenlijk mogelijk is, daardoor kopen we vaker nieuwe producten dan nodig is, en moeten daardoor harder werken dan nodig is.
De kernmaatregel om minder producten te produceren en kopen, wordt uitgelegd in drie varianten, waarbij de progressieve CO2-belasting op consumenten niveau de beste oplossing is maar eventueel met een tussenstap (variant 2) bereikt wordt.
De kern is dat ieder product een heffing krijgt die afhankelijk is van hoeveel je verdient. Daarnaast wordt de belasting op inkomsten verlaagt zodat de mensen die het nu al moeilijk hebben er niet op achteruit gaan, en de mensen die de meeste spullen kopen, het meest betalen. De grootverdieners zijn tenslotte de grootste vervuilers.
Ofwel, een milieuheffing op consumptie.
De huidige manier van een heffing via de bedrijven werkt niet. Ze verplaatsen de productie naar plekken waar minder strenge regels gelden. Daarnaast werkt het Jevons-paradox groei verder in de hand.
De gemiddelde Nederlander verbruikt op dit moment 3,5 aarde, en we hebben er maar één. Onze welvaart gaat ten koste van andere gebieden op de aarde en andere mensen, nu en in de toekomst.
2 De kernmaatregel vergeleken met het huidige beleid
In dit hoofdstuk wordt ETS Emissions Trading System uitgelegd, ofwel inkoop van rechten om CO2 te mogen uitstoten.
Tabel p52 waar ETS wordt vergeleken met heffing op consumptie.
Een systeem die ervoor zorgt dat verminderen wordt uitgesteld. Vervuilende bedrijven kopen rechten op van bedrijven die minder vervuilen, met als resultaat dar er te weinig veranderd.
3 Het effect van de kernmaatregel op onze welvaart
Een andere beleving van welvaart en minder economische groei. We groeien wel, maar op een ander niveau, zoals kwalitatief, persoonlijk, sociaal, biodiversiteit, creativiteit, burgerparticipatie (meer tijd), geluk en tevredenheid.
Deel II: Naar een nieuwe balans in de samenleving
4 Naar een nieuwe balans tussen vergroening en verdienvermogen
Ondernemer de wil om een privaat koninkrijk te stichten, en ze willen slagen, succesvol zijn omwille van het succes, en de vreugde van het scheppen. (Schumpeter) Ondernemers creëren werkgelegenheid.
De heffing aan de consumptie kant versterkt de concurrentiepositie van bedrijven wanneer we het op korte termijn invoeren.
Groeien naar het sufficiency-driven businessmode, consumenten alleen bieden wat ze echt nodig hebben. We hoeven niet te wachten op de rest van Europa maar snel invoeren in Nederland.
5 Groene industriepolitiek om de transitie te versnellen
De groene industriepolitiek is dat bedrijven worden ondersteund om de transitie te maken, met een klimaatfonds. Daarnaast goed idee om een klimaatrechtvaardigheidsfonds te hebben om de oneerlijke verdeling te verminderen. Nu krijgen rijke mensen subsidie om in een Tesla te rijden of zonnepanelen aan te schaffen, tegenover arme mensen die in steeds duurder wordende benzineauto’s rijden en energieprijzen die oplopen.
In de nieuwe definitie van succes gaat het meer over dienstbaarheid.
6 Kwalitatieve geluksbronnen en de coöperatieve samenleving
Interessant omslagpunt van € 15.000 waarbij verdere stijging van het inkomen geen verhoging van je geluk oplevert. Veel lager dan ik eerder heb gehoord zoals bedragen van € 80.000.
Kwalitatieve geluksbronnen zijn onuitputtelijk, zoals sociale relaties, er toe doen, een taak hebben in het leven, vrijwilligerswerk en levensbeschouwing.
Vrije tijd wordt veelal gevuld met meer mediagebruik, dit zorgt niet voor een gelukkiger leven, sterker nog het veroorzaakt meer stress.
7 Een coöperatieve oplossing voor de wooncrisis
Teloorgang van sociale woningbouw en veel te hoge prijzen voor woningen.
Oplossing, hogere belasting op vermogenswinsten op huizen (je doet er niets voor). Weggelegd voor mensen met geld. Eigenlijk zou dit moet worden toegepast op alle dingen waarmee het vermogen stijgt, zonder arbeid zoals winst op aandelen, winst op kunst etc.
Deel III: Paradigmaverschuivingen
8 Mythes die vooruitgang in de weg staan
Het tempo van de verduurzaming met drie tot tien keer zo hoog zijn.
Mythes:
- Overbevolking
- Groene groei
Meer tijd over wanneer we afstappen van continu verder groeien.
9 Postgroei in internationaal perspectief
Dramatische cijfers, 1.7-5 miljoen mensen die jaarlijks vroegtijdig overlijden door extreme temperaturen en 6.7-8.7 miljoen mensen die jaarlijks vroegtijdig overlijden door luchtvervuiling en meer van dit soort inzichten.
Tegelijkertijd is er hoop, wereldwijd steeds meer aandacht voor postgroei, experts en economen als Marilyn Waring, Kate Raworth, Mariana Mazzucato, Stephanie Kelton en Katherine Trebeck. Opvallend veel vrouwen die hieraan werken.
Voorbeelden van landen die mooie stappen zetten zijn Schotland, Nieuw-Zeeland, IJsland, Finland en Wales – Wellbeing Economy Governments (Kate Raworth). Bhutan en Zweden. Enkele steden die hier aan werken Barcelona, Azgreb, Grenoble en Berlijn experimenteren met postgroei.
TED talk https://www.youtube.com/watch?v=BrnZMrjsf6w van Marilyn Waring
Deel IV: Leven in een postgroeisamenleving
10 Werk en zekerheid in een postgroeisamenleving
Interessant hoofdstuk over de arbeidsdeelnameparadaox, flexbilisering en aandacht voor het basisinkomen, waarom dat niet dé oplossing is, al vind het soms wat tegenstrijdig hier.
11 Langetermijnzekerheden in een postgroeisamenleving
Stabilisatie van werkgelegenheid
12 Vermindering van de ongelijkheid in een postgroeisamenleving
Inkomstenverdeling en vermogensongelijkheid in Nederland.
13 De toekomst van de landbouw in een postgroeisamenleving
Lokaal en voedselbossen.
14 Energie en mobiliteit in een postgroeisamenleving
Energie coöperaties en een goede infrastructuur
15 De toekomst van de zorg in een postgroeisamenleving
De stress die we nu ervaren, meer tijd en ruimte, meer bewegen, preventief. Anders kijken naar zorg, niet fixen maar voorkomen. (Zie ook het gesprek met Chantal Walg) Anders wonen, meer sociale contacten, meer hulp uit de omgeving.
Deel V: Samenvatting wat levert postgroei op?
16 Postgroei: het tijdperk van kwalitatieve groei
Groene groei is niet de oplossing, het brengt ons vooral dichter bij de afgrond, daar zijn wetenschappers het over eens.
Vergelijking gemaakt tussen nulscenario (groene groei) en het alternatieve scenario (postgroei).
Op ecologisch vlak, de mens kant, sociale kant, geluk en ongelijkheid en democratisch heeft het alternatieve scenario de voorkeur boven het nulscenario.
Zweden lijkt voorop te lopen op het alternatieve scenario
In het nawoord drie interessante initiatieven:
- Beweging voor betrokken consumenten en burgers – Just Enough
- Professionele ondersteuning voor overheden en ngo’s’- Postgroei Nederland
- Professionele trainingen en adviezen voor bedrijven – adviestak Suffiency
Schrijverscollectief:
- Matthias Olthaar: lector Green Economics & Process Optimization aan NHL Stenden University of Applied Sciences; gepromoveerd op onderzoek naar mondiale productieketens; lid van de PvdD
- Kiza Magendane: schrijver; beleidsondernemer; columnist bij NRC; lid van de PvdA
- Frank Maas: organisatieadviseur en oprichter bij adviesbureau Goed geschud; lid van de PvdA en GroenLinks
- Guido Israëls: manager beleid en advies bij Meerlanden; voorzitter landelijke werkgroep Duurzame Economie bij D66
- Martijn Stoutjesdijk: postdoc onderzoeker slavernijverleden bij de PThU; gepromoveerd op dit onderwerp; raadslid en kandidaat-Kamerlid voor de SP
- Nadine Mingers: beleidsadviseur bij Transport & Environment; vrijwilliger bij het internationale Post Growth Institute
- Wouter Marchand: onderzoeker brede welvaart bij het Fries Sociaal Planbureau; lid van GroenLinks
- Ruben van de Belt: senior beleidsadviseur duurzame energie bij het Ministerie van Economie en Klimaat; lid van de ChristenUnie en fractievoorzitter in Zwolle namens die partij
- Evert de Vries: oprichter en uitgever bij Bot Uitgevers; managing director van Letterlijk Festival; hoofd PR bij het Leiden International Film Festival, lid van Volt
- Rob van der Rijt: oprichter van Klimaatplein.com en research lead degrowth
- Maarten van Nieuw Amerongen: politiek adviseur bij Woord & Daad; columnist bij het RD; lid van de SGP en burgerraadslid in Leiderdorp namens die partij
- Bjorn Lous: milieu-economisch onderzoeker bij het CBS; schrijver; gepromoveerd op de relatie economische vrijheid, inkomensongelijkheid en geluk
- Winne van Woerden: degrowth & Caring Economy Lead bij het Commons Network; lid van GroenLinks en PvdD
- vertegenwoordiger Liberaal Groen: ondernemer; duurzaamheidsadviseur; lid van de VVD en actief bij het themanetwerk Liberaal Groen van deze partij
- Paul Schenderling: econoom en schrijver; senior adviseur bij Berenschot op het gebied van sociale en ecologische vraagstukken; lid van het CDA en oud-fellow van het Wetenschappelijk Instituut van deze partij
Opvallende lessen uit het boek voor mij:
- Met technologie krijgen we telkens nieuwe problemen.
- Er moet iets veranderen voor meer welzijn.
- Het idee van groene groei functioneert niet.
- We moeten naar minder, ook niet kwalitatief meer.
- Kwalitatieve groei is dweilen met de kraan open.
- Progressieve inkomstenbelasting is in 1914 ingevoerd, nog maar 100 jaar geleden.
- We moeten naar een nieuwe beeld en verhalen van welvaart en succes.
- De vleestaks werkt degressief – voor mensen met weinig inkomen wordt het steeds lastiger om deze producten te kopen voor de armen.
- Als de overheid telkens met losse maatregelen komt, dan voelt dat betuttelend. Waardoor het gevaar van populisme toeneemt.
- Meer focus op de overheid en minder hopen dat de ondernemers met allemaal fantastische oplossingen komen.
- Als we de wereld willen redden, dan moeten we drastisch ingrijpen.
- We geven 20 uur per week weg aan media bedrijven, en we worden er niet gelukkiger van.
- Vermogensgroei moet sterker belast worden, want daar doe je geen moeite voor. Daarnaast belasting arbeid verlagen.
- Minder hebben en kwalitatiever zijn, levert meer levensgeluk op.
- Tempo van verduurzamen zou drie tot tien keer zo hoog moeten zijn dan wat we nu aanhouden.
- Hoofdstuk negen is een realiteitcheck, het geeft je een gevoel dat het veel harder moet gaan.
- Bij maatschappelijke issues geven vrouwelijke economen en leiders de toon aan.
- Groene groei is niet de oplossing, het brengt ons vooral dichter bij de afgrond.
- We durven het niet te hebben over minder, en daarom de woordkeuze ‘postgroei’ en kwalitatieve groei bijvoorbeeld.
- Gesprek met Paul De mythe van het liberalisme en economische groei – Paul Schenderling
- Drawdown #boekencast afl 49
- Donuteconomie – Kate Raworth
- Less is more boek – Jason Hickel
- The Economics of Arrival – Katherin Trebeck
- SDG Nederland
- IDG Nederland
- Nu is het aan ons #boekencast afl 61
- Fantoomgroei – Sander Heijne
- Thomas Piketty (Wikipedia) – Kapitaal in de 21ste eeuw en Kapitaal en ideologie
- Joseph Schumpeter (Wikipedia)
- Dani Rodrik (Wikipedia)
- Klein is wonderschoon #boekencast afl 6 – Schumacher
- Haben oder Sein – Erich Fromm
- Marilyn Waring, Kate Raworth, Mariana Mazzucato, Stephanie Kelton en Katherine Trebeck
- Wellbeing Economy Alliance
- Brutto nationaal geluk
- Het tijdperk van het neoliberalisme loopt ten einde. Wat komt ervoor in de plaats? – Rutger Bregman
- Mission Economy #boekencast afl 29 en De waarde van alles #boekencast afl 8 van Mariana Mazzucato
Luister naar deze aflevering
Video van deze aflevering
In deze aflevering hebben we het over het boek Er is leven na de groei
