Eindelijk gaan we dit boek bespreken. Het dertigste boek van Jan Rotmans in een carrière van 34 jaar.
Jan Rotmans is hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid aan de Erasmus universiteit. Zijn laatste drie boeken verkochten goed, In het oog van de orkaan, Verandering van tijdperk en Omwentelingen. Hij had zelf het gevoel altijd de tijd ver vooruit te zijn en twijfelde regelmatig aan zijn eigen inzichten. Sinds een paar jaar heeft hij het gevoel midden in de tijd te zitten waar hij al jaren onderzoek naar doet en over publiceert.
Dit boek lijkt een beetje op The best of times, the worst of times. Een verhaal met waar we nu staan door jaren de signalen over de toestand van de natuur te negeren, worden we eindelijk wakker. Er is geen ontkennen meer aan. Ondanks alle tegenslagen en weerstand die Jan heeft ervaren in de afgelopen decennia blijft hij een optimist. Hij ziet de uitweg door de transities waar we inzitten en voor staan. Met een visie over hoe Nederland er over 100 jaar uitziet en de reis naar binnen.
Het boek kent 7 hoofdstukken en een inleiding:
- De onrust in onszelf en in de wereld
- Transitielenzen: anders kijken
- Crisis als kans
- Ambtenaren kunnen het verschil maken
- Hoe overleef je als bedrijf de volgende crisis
- Palet van transities: uitdagingen en oplossingen
- Nederland in 2121
- Persoonlijke transitie: de reis naar binnen
De onrust in onszelf en in de wereld
Een blik op de chaos waar we voor staan. De onzekerheid maakt ons onrustig. We verliezen de stabiele omgeving en ook het gevoel dat we zelf weten wat de volgende stap is. Toch is er een goede ontwikkeling met iedere crisis neem je nieuwe mensen mee en langzaam maar zeker kom je bij het kantelpunt waarin we samen de goede kant op gaan. Het belangrijkste wat we nu te doen hebben in deze tussentijd is de chaos omarmen.
Transitielenzen: anders kijken
In dit deel legt Jan uit hoe de tijdsverschil werkt van Duurzaam systeem, naar de voorontwikkelingsfase, via de kantelperiode maar de doorontwikkelingsfase en dit verloopt niet gelijkmatig maar grillig. De overgang van het oude systeem naar het nieuwe systeem via de lastige tussentijd.
Daarnaast noemt hij de schaallens (micro, meso, en macroniveau) en de sturingslens die helpt bij het navigeren en doelzoekend in de tijd van chaos.
Crisis als kans
In dit hoofdstuk bespreekt Jan veel elementen die een relatie hebben met het Anglo Amerikaans denken en organiseren in plaats van het Oosterse of Rijnlandse. De drang naar oneindige economische groei die veel problemen veroorzaakt.
Hoe we omgaan met de natuur. Het effect op de populatie, dieren en ecologie door de producten die we produceren, de delving van miljoenen jaren oude grondstoffen die niet terugkomen en het afval dat we veroorzaken.
Ulrich Beck (p64) – grote risico’s negeren en kleine risico’s willen beheersen. Rumsfeld matrix (p65) over de onzekerheden. Zwarte zwanen van Taleb.
Ambtenaren kunnen het verschil maken
De overheid moet zich opnieuw uitvinden, maar ze hebben de sleutel tot succes in handen. Ze kunnen de juiste projecten ondersteunen en stimuleren. ZE kunnen de juiste kaders creëren waarin we werken naar de mooist mogelijk wereld en vooral werken aan de lange termijn. De ambtenaar kan de aanjager van de verandering zijn. Er zijn veel mooie lokale en regionale experimenten. Hier kun je over blijven praten tot er niets meer gebeurd of de experimenten ondersteunen.
Hoe overleef je als bedrijf de volgende crisis
In dit hoofdstuk leer je over het verschil tussen de hyperkaptialistische bedrijven als AirBNB, Uber, Amazon die maar een ding belangrijk vinden en dat is de waarde voor de aandeelhouder. En aan de andere kant, kleinere wendbare bedrijven met veerkracht omdat ze voor de mensen zorgen en buffers hebben. Niet direct op de publieke middelen terugvallen wanneer het even tegenzit. Omdat de winst niet naar de aandeelhouders gaat, maar in het bedrijf blijft. Bijzonder is dat de bedrijven met een positieve impact een hogere omzet realiseren en sneller groeien.
Hij geeft een idee hoe je de transitie in je bedrijf kunt starten door klein te beginnen met een transitieteam die wil en kan veranderen. Dat je dit team in het begin tijd en ruimte geeft.
Palet van transities: uitdagingen en oplossingen
De kern van het boek voor mij
De tien transities die Jan hier noemt in Omarm de chaos:
- Energietransitie
- Grondstoffentransitie
- Circulaire transitie
- Landbouw/voedseltransitie
- Ruimtelijke transitie
- Financiële transitie
- Onderwijstransitie
- Zorgtransitie
- Sociale transitie
- Democratische transitie
En ze staan in volgorde van de fase waarin ze zich bevinden. We hebben ze verder niet besproken of hier uitgewerkt. Het is veel interessanter om ze zelf te lezen.
Nederland in 2121
Een beeld van Nederland hoe we samen leven met het water. In plaats van het water tegen te houden met de dijken (er is geen houden aan) werken en wonen we op het water. Met duidelijke behoeftes verdeeld over de verschillende gebieden in Nederland. Ruimte ook voor vergroening van de steden.
Persoonlijke transitie: de reis naar binnen
Voor mij het belangrijkste hoofdstuk uit het boek. Dit hangt samen met de Inner Developement Goals (IDGs) waar ik zelf nu aan werk.
Hoe zorg je ervoor dat je deze transities overleeft en beleeft. Welke transities moet je zelf doorleven om de chaos en onzekerheid te kunnen toelaten.
Opvallende lessen uit het boek voor mij:
- De diepste crisis is een morele crisis
- De drie transitielenzen gaan over anders kijken
- In transitie is het beter om doelzoekend dan doelgericht te zijn.
- Iedere crisis brengt je dichter bij het kantelpunt. Dus wees blij dat er een crisis is.
- Chronos, is de lineaire tijd en kairos, is de tijd voor reflectie en verdieping.
- De overheid heeft de sleutel tot het succes in handen.
- Stuurgroepen zijn de dood in de pot van experimenten.
- Lokale overheid neemt snellere stappen op sommige onderwerpen en zet daarmee de centrale overheid onder druk,
- In de toekomst een veel kleinere rol voor de provinciale en landelijke overheid, meer voor regionaal en Europees.
- Dat we in de toekomst veel meer samen met het water gaan leven, met de helft van Nederland van nu onder water.
- De belangrijkste transitie die nodig is voor de tien transities die Jan noemt, is onze eigen transitie.
- Waar heb je de grootste impact?
- Begin met je innerlijke kompas
Case studies van Ikea, Rabobank, ABP, Shell en KLM
- Omarm de chaos in je eigen leven – Mischa Verheijden
- The best of times the worst of times #boekencast afl 67
- Drift instituut
- Post op LinkedIn From Polycrisis to Permacrisis
- De tussentijd – Patronen #boekencast afl 36
- Ulrich Beck
- Rumsfeld matrix There are unknown unknowns (uitleg Wikipedia)
- De Zwarte Zwaan – Nassim Nicholas Taleb
- Ondernemen in transitie: bedrijfstransities als innovatief model voor duurzaam ondernemen. D. Loorbach, R. Lijnis-Huffenreuter en J. Rotmans
- Peter Sloterdijk (Duitse filosoof) boek Du must dein leben ändern
- Serie interviews Trouw door Roek Lips – De onrust in de wereld weerspiegelt onze eigen onrust
- Boek Jeroen Smit (p281) – Het grote gevecht en het eenzame gelijk van Polman
- Inner Development Goals
- A punch in the gut and a hopeful vision for the future – Paul Behrens
- The best of times the worst of times #boekencast afl 67
Luister naar deze aflevering
Video van deze aflevering
In deze aflevering hebben we het over het boek Omarm de chaos. Een goed geschreven en onderbouwd boek.
Video van interview met Jan Rotmans voor de Erasmus Universiteit