De verdeelde Nederlanden #boekencast afl 39

de verdeeelde nederlanden Sjoerd Beugelsdijk boek omslag

Prof. dr. S. (Sjoerd) Beugelsdijk is hoogleraar aan de faculteit economie en bedrijfskunde van de RuG. Zijn expertise ligt op de onderwerpen international business, globalisering, culturele verschillen, nationale identiteit. Bovenaan zijn agenda staat: de groeiende polarisatie in de samenleving.

Sjoerd schreef in 2019 mee aan het rapport Denkend aan Nederland van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). Het rapport ging volgens het SCP over “wat ons als Nederlanders bindt en scheidt”.

Het boek De verdeelde Nederlanden, met als ondertitel Hoe een perfecte storm een klein land dreigt te splijten, bestaat uit 4 delen van uitleg en een apart hoofdstuk met 9 oplossingen om polarisatie tegen te gaan.

  1. Inleiding
  2. Nederlanders over Nederland
  3. Globalisering
  4. Individualisering
  5. Nieuwe politieke verhoudingen
  6. Hoe de polarisatie te stoppen

“Politieke, economische, sociologische en politieke factoren grijpen bij de polarisatie op elkaar in. Dat maakt het zo’n giftige cocktail.”

“Waar het doorslaat, is als groepen niet alleen zelf rechten willen krijgen, maar andere groepen die rechten willen ontnemen. Dan krijg je radicale identiteitspolitiek. “

“Ik zie steeds meer winner takes all-achtige discussies. Daarmee bedoel ik: de ‘verliezer’ van het debat wordt alle rechten ontnomen op zijn standpunt. Dat zag ik in een hele ­kwalijke vorm in de VS. Van 2013 tot 2015 woonde ik in South Carolina, omringd door Trump-aanhangers. Ik zag hoe zij hun tegenstanders volkomen delegitimeerden.”

Sjoerd Beugelsdijk

De vier factoren waar het om draait zijn:

  1. Universalisten versus traditionalisten
  2. Globalisten versus nationalisten
  3. Internationale versus lokale wij
  4. Open versus gesloten

We hebben een hoog-vertrouwen-samenleving, maar polarisatie heeft een negatief effect op dat vertrouwen, zegt Sjoerd.

Wie is de Nederlander?

In het tweede hoofdstuk gaat het over wat wij zelf vinden dat ons Nederlander maakt. In het onderzoek van SCP zijn allerlei termen naar voren gekomen waarvan wij vinden dat ze bij Nederland horen.

De top 10:

  1. De Nederlandse taal
  2. Vrijheid
  3. Koningsdag
  4. Dodenherdenking
  5. Bevrijdingsdag
  6. De Nederlandse vlag
  7. Pakjesavond en Sinterklaas
  8. Gelijkheid van man en vrouw (voor de wet)
  9. Vrijheid van meningsuiting
  10. De democratie 

Deze tradities en vrijheden veranderen.

De steeds duidelijker wordende verschillen tussen universalisten en traditionalisten komen bijvoorbeeld naar boven bij de Zwarte-Pietendiscussie. De universalisten passen zich aan aan vernieuwing die van buiten komt en de traditionalisten houden vast aan tradities en gebruiken. Volgens Beugelsdijk zijn we op het punt gekomen dat de traditionalisten zeggen: ‘Stop, tot hier en niet verder.’ Terwijl de universalisten de punten zien van de mensen die zich gekwetst voelen door Zwarte Piet en bereid zijn om hem aan te passen. Zij begrijpen de traditionalisten niet, waarom kunnen zij ook niet inzien waarom mensen zich gekwetst voelen? De traditionalisten begrijpen niet dat anderen niet zien dat de gewoontes waar ze aan vasthouden vervagen.

Globalisering

Globalisering is van alle tijden. Denk aan de Romeinen, de invloed van Anglo-Amerikaanse bedrijven en nu de concentratie van macht en geld in China. De concentratie van innovatie zorgt voor meer verliezers en minder winnaars. 

Globalisten zijn de mensen die de kansen zien en aangrijpen die uit de wereld komen. Zij werken bij de kantoren van internationale bedrijven in de randstad. De nationalisten wonen buiten de stad en krijgen minder kansen.

De mensen die minder overhouden door de globalisering stemmen steeds vaker op nationalistische partijen. Dit zie je in heel Europa gebeuren.

Individualisering

Individualisering herken je vast. Mensen zijn steeds meer bezig met zichzelf en doen alles voor zichzelf, eigen succes eerst. Alles lijkt maakbaar. De invloed van bijvoorbeeld de kerk en vakbonden is enorm gedaald. Hiermee verliezen we ook houvast en neemt de crisis in zingeving toe (denk aan Man’s Search for Meaning).

Nieuwe politieke verhoudingen

Het politieke debat is veranderd. Er is minder sprake van links en rechts en veel meer van open en gesloten, en dat geldt niet alleen in Nederland. Open ziet de Europese Unie als mogelijkheid om een blok te vormen tegen de VS en China. 

De migranten en de islam zijn een pijler in discussies tussen deze twee groepen. Ze luisteren niet naar elkaar en de gesloten groep voelt zich niet begrepen, waardoor deze groep zich aansluit bij partijen die de grenzen willen sluiten en migranten als het probleem noemen.

Hoe de polarisatie te stoppen

  1. Zie Nederland als meer dan een verzameling individuele rechten
  2. Maak van discussis geen zero-sum game
  3. Ontwikkel een journalistieke buffer als antwoord op sociale media
  4. Bed globalisering in in de gemeenschap, zodat het gevoel van ongrijpbaarheid afneemt
  5. Zoek naar een nieuwe balans tussen arbeid en kapitaal
  6. Richt de verzorgingsstaat universeler in
  7. Investeer in de overheid
  8. Definieer kinderen van migranten niet als migranten
  9. Stop met het importeren van de Amerikaanse polarisatiediscussie naar Nederland

1 verzameling van individuele rechten
De democratische rechtsorde sluit in, niet uit. (Tjeenk Willink)

Globalisten moeten erkennen dat gedeelde symbolen en tradities een functie hebben. Traditionalisten moeten inzien dat de samenleving verandert en dus de tradities ook.

Vrijheid is niet alleen een individueel recht, maar ook een collectieve plicht.

2 geen zero-sum game

We maken ons zorgen over polarisatie als bedreiging voor de Nederlandse samenleving.

Voer discussies in plaats van alleen te zenden. Luister meer naar elkaar. Het helpt niet als je de ander wegzet als iemand die het niet begrijpt. Deel niet alleen meningen, maar benoem veel meer feiten. Columns spelen hier ook een rol in. Eerst de feiten op tafel, daarna pas om een mening vragen.

“First seek to understand, then to be understood.”

3 journalistieke buffer

Social media zijn niet de oorzaak van polarisatie, maar versnellen het wel. Het is snel en nieuw en ontwijkt daarom bestaande regels. Verder zorgen algoritmes ervoor dat je meer van hetzelfde krijgt te zien. Je krijgt een bevestiging van je mening en wordt steeds minder uitgedaagd om ook een andere visie tot je te nemen.

Polarisatie tegengaan begint bij het beter begrijpen van de ander en dus bij een gesprek. Niet alleen zenden, ook luisteren en in gesprek gaan.

De overheid moet een rol voor objectieve informatievoorziening veiligstellen. Degelijke onderzoeksjournalistiek is belangrijk.

4 Globalisering inbedden in gemeenschap 

Er is sprake van een ontkoppeling tussen plaats van consumptie, productie en de plaats waar managementbeslissingen over consumptie en productie worden genomen. Het voelt ongrijpbaar.

We moeten meer van just-in-time naar just-in-case, meer rekening houden met onvoorspelbaarheid in de keten (antifragile). De productieketens moeten korter worden, waardoor het productieproces weer meer grijpbaar wordt.

Grote bedrijven passen hun strategie aan in reactie op wensen van consumenten, ngo’s en regels van de overheid.

The New Fork maakt bijvoorbeeld alle stappen in het proces van voedsel inzichtelijk. Van het land naar de consument.

Belastingparadijs Nederland past hier ook niet in. We onthouden andere landen belastinginkomsten.

5 balans arbeid en kapitaal

De afgelopen 30 jaar heeft kapitaal meer ruimte gekregen dan arbeid. Globalisering zorgde ervoor dat mensen zonder werk kwamen te zitten terwijl geld overal ter wereld rendement kan opleveren.

We moeten de flexbilisering van de arbeidsmarkt eens kritische bekijken. Dat er zoveel zzp’ers zijn maakt ons fragiel en maakt bedrijven minder innovatief. We verliezen in de markt. Zzp’ers zijn vooral bezig hun eigen kennis te ontwikkelen en zichzelf te verrijken in plaats van het bedrijf waarvoor ze werken te verbeteren.

De Nederlandse bedrijven doen er goed aan om weer richting Europees ondernemen te schuiven. Weg van het Anglo-Amerikaanse model. Dit geldt ook voor de overheid; ook hier zie je prestatiebeloning, een typisch Anglo-Amerikaans systeem dat niet het gewenste effect heeft. Beugelsdijk noemt ook het Rijnlandse model, dat nu ook door VNO-NCW en MKB Nederland wordt genoemd als model dat moet worden gebruikt in de toekomst.

Ook true pricing, waarbij je eerder kijkt naar de sociale en ecologische gevolgen van je investeringsbeslissing, is belangrijk. Ook in het onderwijs moeten aanpassingen gedaan worden, en Amerikaanse literatuur moet worden vervangen door Europese boeken.

6 universele verzorgingsstaat

In Noorwegen, Zweden en Denemarken is weinig ongelijkheid en een brede welvaart. Het is voor de Nederlandse overheid goed om meer naar deze landen te kijken dan naar de VS.

Universele voorzieningen zijn voor iedereen, selectieve voorzieningen zijn voor een beperkt aantal mensen en sluiten mensen uit. Aow is universeel, kinderopvangtoeslag is selectief. Als een voorziening selectief is, betekent dat ook dat er een groot ambtenarenapparaat nodig is dat de regels opvolgt en mensen controleert. Bij een universele verzorgingsstaat bespaar je op die controles en regels. Het toeslagensysteem is selectief en complex.

De verzorgingsstaat is er om extreme ongelijkheid te voorkomen en gelijkheid van kansen te bevorderen.

De eerste stap zou de reorganisatie van de kinderopvang moeten zijn: voor iedereen betaalbare of gratis kinderopvang. Daardoor komen verschillende kinderen ook meer met elkaar in aanraking. Kinderen met migrantenouders leren daardoor sneller Nederlands en we leren elkaar beter kennen. Kleinere klassen in het primaire onderwijs zouden zorgen voor een hogere onderwijskwaliteit, hierdoor zijn kinderen beter voorbereid op de maatschappij.

7 investeer in de overheid

Veel taken zijn verhuisd naar de gemeenten, die minder budget hebben en te weinig ervaring en mensen, zoals thuiszorg en jeugdzorg. Dat heeft voor veel problemen gezorgd bij mensen die veel contact hebben met de overheid. 80% van de gemeenten krijgt de begroting niet rond.

8 Kinderen van migranten zijn geen migranten

Welke mensen er in de categorie ‘migranten’ vallen zorgt voor veel verwarring en daar wordt misbruik van gemaakt in het debat, wat zorgt voor meer polarisatie. De tweede generatie haal je uit de totaalcijfers van migratie. Deze generatie noemen we kinderen van migranten in de rapporten.

9 Stop met Amerikaanse polarisatie naar Nederland halen   

In Nederland is de slavernij langer geleden afgeschaft dan in de Verenigde Staten, ongeveer zes of zeven generaties geleden. In de VS kan iemands opa of oma nog tot slaaf zijn gemaakt.

Boeken die we genoemd hebben

Luister naar deze aflevering

Beluister hier ons gesprek over het boek De verdeelde Nederlanden, waarin we onder de indruk zijn van de grondige uitleg, leesbaarheid en de oplossingen die Sjoerd voorstelt. Veel plezier met het luisteren.

In ruim een halfuur delen wij dit boek met jou. Een halfuur met kennis die je tot je neemt terwijl je wandelt, loopt of rijdt, bijvoorbeeld.

Leerpunten 

Een aantal belangrijke dingen die ik geleerd heb uit dit boek zijn:

  • De elementen die Sjoerd noemt versterken elkaar en brengen een gevoel van ongelijkheid en onmacht naar boven.
  • Dat politieke partijen gebruik maken van deze gevoelens en deze versterken.
  • Social media en een focus op bereik zijn niet de oorzaak van de polisarisatie maar versterken het wel.
  • Dat er een interessante rol is weggelegd voor de publieke omroepen voor meer onafhankelijke berichtgeving en duiding. De video’s van NOS op YouTube vind ik hier goed in.
  • Dat vrijheid belangrijk is voor veel mensen, maar iedereen daar een eigen invulling aan geeft.
  • Dat Amerika voorop loopt met polarisatie in de media en politiek, maar dat het beter is om een voorbeeld te nemen aan andere Europese landen.
  • Luisteren naar de ander en proberen te begrijpen is een belangrijke sleutel in het terugdringen van de polarisatie.
  • Met veranderingen van het beleid en regels op vroege leeftijd bij kinderopvang en school leg je het fundament voor een betere toekomst.

Video van deze aflevering

Bekijk ons gesprek op video https://youtu.be/Nkm6i8Y_bqM

In deze aflevering hebben we het over het boek De verdeelde Nederlanden van Sjoerd Beugelsdijk. Een interessant boek om te leren waar de polarisatie vandaag komt. Polarisatie is namelijk overal, ook bij jullie in het bedrijf. Sjoerd geeft in zijn boek goede ideeën voor hoe je dit kunt terugdringen.

Door Erno Hannink

Erno is de businesscoach die ondernemers helpt om de lange termijn doelen sneller te realiseren. Ondernemers die het beter willen doen voor de planeet, maatschappij en zichzelf. Met zijn ondersteuning en tips helpt hij je dagelijkse doelen te kiezen zodat je de lange termijn doelen eindelijk gaat realiseren. Test zijn coaching een week lang gratis uit met deze code ERNOHANNINKWEEK op dit platform -> ga naar coach.me. Sluit je aan bij de community van ondernemers die iets bijzonders doen.