De auteurs hebben samen een leuke podcast – de Rudi en Freddie show en ze schrijven beide voor de Correspondent. Het boek past bij onze twee vorige boekbespreking zoals de Tirranie van verdienste en Sander en de brug.
De kern van het boek vind je in het artikel op de correspondent d.d. 29 oktober 2014. Het boek is in 2016 uitgegeven.
Van de achterflap:
Hoe is het toch mogelijk dat de mensen waar we overduidelijk niet zonder kunnen – vuilnismannen, politieagenten, verplegers – zo slecht verdienen, terwijl onbelangrijke, overbodige of zelfs schadelijke bankiers, lobbyisten en consultants veel beter boeren?
Het boek gaat overgelijkheid, economie en verdienste aangevuld met historische context, Rutger heeft dan ook geschiedenis gestudeerd. Door het lezen van deze boeken realiseer ik me steeds meer hoeveel BS banen er zijn. Dit hebben we goed kunnen zien tijdens het begin van corona, toen alleen de cruciale banen mochten doorgaan.
Het boek heeft 5 hoofdstukken
- Hoe de moraal uit de economie verdween
- Leeg liberalisme
- Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers
- De mythe van de meritocratie
- Ongelijkheid in de eenentwintigste eeuw
Hoe de moraal uit de economie verdween
Economie, van oorsprong was het een door en door morele wetenschap. Ze waren constant bezig met vragen als: Hoe horen we ons te gedragen? Verandert het kapitalisme ons karakter ten goede of ten slechte? En wat is van waarde en wat niet?
Zonder het hardop te zeggen, gaan beide kampen ervan uit dat iedere vorm van inkomen of vermogen neutraal is. Dat alle welvaart op dezelfde manier ontstaat. Er zou een eerste verdeling zijn via de markt, waarna een tweede ‘herverdeling’ via de politiek volgt. Dat laatste woord zegt het eigenlijk al: wat de markt brengt is natuurlijk, en wat de politiek daar vervolgens mee doet is kunstmatig. De eerste verdeling is een gegeven, de herverdeling is een kwestie van rechtvaardigheid of jaloezie.
Ongelijkheid is niet (on)rechtvaardig op zichzelf. Nivelleren is niet per se een feest of een ramp. En belangrijker nog: de arbeidsmarkt, de huizenmarkt en de beurs zijn net als belastingen, uitkeringen en toeslagen óók vormen van herverdeling die verre van ‘neutraal’ zijn.
Is het rechtvaardig dat een vuilnisman minder verdient dan een bankier? Is het eerlijk dat iemand met rijke ouders betere kansen heeft dan iemand uit een lagere klasse? Is het te verantwoorden dat mensen met meer talent extra worden beloond? Is dat wat verdiend wordt ook echt verdiend?
De meest invloedrijke wetenschap van dit moment is de economie. Van oorsprong was het een door en door morele wetenschap, daar is weinig van over nu het een beta status heeft.
De schepping van de homo economicus betekende een revolutie in het denken over welvaart en ongelijkheid. Wat ‘waarde’ gaf aan goederen en diensten was alleen nog de hoeveelheid ‘plezier’ die ze opleveren, waarbij ‘plezier’ werd gedefinieerd als alles wat mensen vrijwillig doen, of zeg gerust: vrijwillig aanschaffen.
Eenieder die de hoeveelheid voedsel, huizen, grondstoffen, machines enzovoort vergroot, maakt het land rijker. En de ironie wil dat juist de rijkste mensen – zij die leven in luxe en weelde – op deze welvaart parasiteren. Smith stelde dan ook voor om de consumptie van ‘de luie en ijdele vermogenden’ stevig te belasten.
Onze heilige maatstaf van vooruitgang (het bruto binnenlands product) is een doodgewone optelsom van de prijzen voor alle goederen en diensten die in een land worden geproduceerd.
De mens is een door en door moreel wezen dat voortdurend betekenis, zin en waarde geeft aan de wereld om zich heen.
Leeg liberalisme
Mark Rutte had tijdens de verkiezingscampagne alle liberale stokpaardjes bereden. Belastingen op de hogere inkomens waren ‘jaloeziebelastingen’ (‘Wat ze zelf niet hebben, mogen anderen ook niet hebben’), de erfbelasting was een ‘sterftaks’ (‘De meest onrechtvaardige belasting’) en 80 procent van de bijstandstrekkers kon gewoon aan het werk (‘Zo haal je die mensen uit de cultuur van achteroverleunen’).
Het liberalisme is de leer van de eigen verantwoordelijkheid, de vrijheid van het individu en het werken voor je geld. De liberaal wijst de betutteling van Vadertje Staat af en vertrouwt liever op het particuliere initiatief. Mensen zijn niet gelijk, zegt de liberaal, en kunstmatige gelijkheid van inkomen is onwenselijk.
- Onverdiend inkomen 1: Het toeval van de geboorte
- Onverdiend inkomen 2: Rijkdom uit de grond
- Onverdiend inkomen 3: Patenten
- Onverdiend inkomen 4: De ridders van de conjunctuur
Met enkele mooie ironische voorbeelden zoals van Philips die eerst tegen patenten zijn en nu veel geld en bescherming krijgen van die patenten.
“Onverdiend inkomen bestaat niet. Alles wat in een vrije markt (wat dat ook moge zijn) wordt verdiend, is terecht verdiend.”
Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers
De ongemakkelijke waarheid is dat steeds meer mensen werk doen waar we eigenlijk prima zonder kunnen. Het zijn stuk voor stuk mensen die geen welvaart creëren, maar vooral verplaatsen.
Conclusie: als er érgens moet worden nagedacht over wat voor wereld we willen in pakweg 2030, dan is het binnen het onderwijs.
Eigenlijk zouden we een heel andere vraag moeten stellen: welke kennis en vaardigheden willen we dat onze kinderen hebben in 2030?
Zouden we ons eindelijk kunnen permitteren om ‘waarde te hechten aan doel boven middel en aan het goede boven het nuttige’
De twee mooie voorbeelden die de kern van het pamflet vormen – de staking van de vuilnismannen in New York en de bankiers in de Ierland die staken.
Wanneer de vuilnismannen niet werken ontstaat er een enorme chaos. Binnen een paar weken moest de burgmeester van New York over de brug komen. Ondertussen verdient een vuilnisman goed in NYC. Op het moment dat de bankiers in Ierland gingen staken had daar eigenlijk niemand last van, na maanden van staken is er niets veranderd.
De mythe van de meritocratie
Uit onderzoek blijkt dat de welvaart van een gezin al in een paar generaties kan zijn verdampt, evenals een boerenfamilie al na een paar decennia.
Uit het boek The Son Also Rises: De boodschap kan in vijf woorden worden samengevat: sociale mobiliteit is een illusie. Dubbeltjes worden vrijwel nooit kwartjes. De brenger van het slechte nieuws heet Gregory Clark, een Amerikaanse econoom
Maar liefst 50 tot 60 procent van je maatschappelijke positie (inkomen, opleiding en beroep) kan worden voorspeld op basis van je afkomst.
Of je nu een vuilnisman of bankier bent, het blijft razend moeilijk om te zeggen welk deel van je rijkdom nu echt je eigen verdienste is. De meest fundamentele ongelijkheid is immers de ongelijkheid van geboorte.
Ieder vertoog over ongelijkheid zou eigenlijk bij deze eenvoudige waarheid moeten beginnen: de rijkdommen van de aarde zijn van iedereen.
Hoewel Apple inmiddels een van de rijkste bedrijven ter wereld is, werd de grondslag van haar welvaart geleverd door de Amerikaanse belastingbetaler. Apple bedankt de belastingbetaler door op grote schaal belasting te ontwijken via onder andere Nederland. Zie het boek van Mariana Mazzucato.
Als onze welvaart grotendeels bij onze voorouders vandaan komt, redeneerde Thomas Paine verder, zou het dan niet rechtvaardig zijn om iedereen een dividend van de vooruitgang te geven? De Engels-Amerikaanse vrijdenker was de eerste die pleitte voor een universeel en onvoorwaardelijk basisinkomen. Niet als gunst of beloning, maar als recht. Er zou geen enkele prestatie of verdienste tegenover hoeven te staan.
Ongelijkheid in de eenentwintigste eeuw
De drie oorzaken van gelijkheid: oorlog, oorlog en oorlog.
Nederland was lange tijd extreem ongelijk land. De gelijkheid ontstond na oorlogen. De enorme belastingen rondom een oorlog trok de boel weer een beetje recht.
Voor de oorglog extreme belastingen heffen om de strijd aan te gaan met Hitler, na de oorlog extreme belastingen om het zwarte geld verdient in de oorlg uit de economie te halen.
Nederland is ondertussen een van de meest ongelijke landen ter wereld wat betreft vermogensverdeling, de individuele en collectieve erfenissen zijn groter dan ooit, het vis rijwel onmogelijk om van individuele verdiensten te spreken.
Opvallende lessen uit het boek voor mij:
- Wat er wel en niet in het bnp zit, de financiële wereld wel terwijl ze niets creëren, en wanneer je zorgtaken op je neemt dat valt er buiten, tenzij je deze dienst verkoopt.
- Willen we dat de economie groeit dan moeten het aantal ‘productieve’ uren groeien, volgens het bnp.
- Adam Smith was een moraal filosoof. Economie was een gedragswetenschap was in plaats van een bèta wetenschap.
- Door de bèta kant op te gaan, verdween het moraal uit het vak economie.
- Smith was voorstander van een flinke belasting van de vermogenden die volgens hem parasiteerden op de werkenden.
- Het effect van de staking van de vuilnismannen in New York in 1968 – burgemeester moest snel het salaris verhogen.
- Het effect van de staking van de bankiers in Ierland, maar dit blijkt nauwelijks effect te hebben. Dit duurt meerdere maanden.
- Vuilnismannen heb je echt nodig en bankiers zijn niet zo belangrijk als ze zelf denken dat ze zijn.
- Welke vaardigheden wil je je kinderen meegeven die ze in 2030 of 2050 nodig hebben.
- Je kunt met geld en leningen hele zinvolle dingen doen, en ook hele niet zinvolle dingen doen.
- Sociale mobiliteit is een illusie. Dubbeltjes worden nooit kwartjes.
- Waar je bent, heeft weinig te maken met je inzet en vooral te maken met je afkomst.
- Na de oorlog wordt sterk afgerond, waarmee de zwarte economie werd uitgezeefd en genivelleerd (Piet Lieftinck).
- Ongelijkheid zorgt vroeg of laat altijd voor verzet, opstand en revolutie.
- Als je niet weet waar je ter wereld komt, dan ben je voor gelijke kansen en meer gelijkheid.
- Als je tot de conclusie komt, dat je rijkdom vooral door geluk komt, dan zou je ook heel progressief belasting betalen logisch vinden.
- De podcast https://podcasts.apple.com/nl/podcast/de-rudi-freddie-show/id1172287016
- Serie Planet Finance op VPRO Tegenlicht
- Tirannie van verdienste – Michael Sandel
- Sander en de brug – Sander Schimmelpenninck
- Mariana Mazzucato – Mission Economy #boekencast afl 29 en De waarde van alles #boekencast afl 8
- Pieter Cort van der Linden –
- The Son Also Rises: Surnames and the History of Social Mobility – Gregory Clark
- Thomas Paine – Wikipedia
- Rick Hanauer – TED talks The dirty secret of capitalism en Beware, fellow plutocrats, the pitchforks are coming en Rich people don’t create jobs
- Piet Lieftinck
- A theory of justice – John Rawls
- Rotterdam – Arjen van Veelen
- De mythe van het liberalisme en economische groei – Paul Schenderling boek Er is leven na de groei
Luister naar deze aflevering
Video van deze aflevering
In deze aflevering hebben we het over het boek Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers. Een goed boek dat je een inkijkje geeft in hoe het vermogen en de verdienste zijn verdeeld, het kapitalisme en het neo-liberale gedachtengoed waardoor de ongelijkheid verder toeneemt. Voor verdieping lees je de boeken als De Tirannie van verdienste, Sander en de brug en Er is leven na de groei.
Luister ook naar het gesprek De superrijken de wereld uit belasten – Sjors Roeters.