Sander is bekend als hoofdredacteur van de Quote en programma’s als Sander en de kloof. Bijzonder is dat hij zelf een familie heeft met geld, en dat de erfenis een belangrijke rol speelt in zijn leven, daarnaast verdient hij ongeveer € 400k per jaar, en toch dit soort zaken aankaart in zijn programma’s, columns en in dit boek.
Het boek leest snel weg, met ruim 100 pagina’s. Je leest het op een rustige zondag uit. Hij behandelt vijf grote problemen in de Nederlandse samenleving en bespreekt oplossingen voor deze problemen. De oplossingen klinken logisch, maar ik heb te weinig economische kennis om ze goed te kunnen beoordelen. Daarom heb ik een reactie gevraagd van Willem Schramade, waarvan we eerder een boek bespraken. Zie voor zijn reactie onderaan deze pagina.
Het boek kent vijf voorstellen, een proloog en een epiloog
- Proloog – De noodzaak van een nieuw sociaal contract
- VOORSTEL 1 – Belast winst uit vermogen en erfenissen net zo zwaar als inkomen uit werk
- VOORSTEL 2 – Hervorm het onderwijs
- VOORSTEL 3 – Belast pensioen eerlijk
- VOORSTEL 4 – Geef iedereen een jubelton
- VOORSTEL 5 – Voer een maatschappelijke diensttijd in voor iedereen
- Epiloog – Tijd om weer groot te denken
Proloog – De noodzaak van een nieuw sociaal contract
In deze inleiding legt Sander uit wat er nu misgaat en waarom deze voorstellen zo belangrijk zijn. Zoals de verzwakking van het collectief, geen grote samenhangende hervorming vanuit de politiek en de kansongelijkheid die daardoor ontstaan is. Sander heeft het regelmatig over de tekorten op de arbeidsmarkt en de afnemende sociale cohesie in zijn columns en op social media. Volgens Sander hebben de knoppen teveel richting de haves gestaan in de afgelopen 40 jaar, maar dit kunnen we ook weer terugdraaien. Nederland heeft op dit moment last van inflatie, personeelstekorten en een energie- en stikstofcrisis. Deze vijf voorstellen moeten Nederland eerlijker en breder welvarend maken.
Sander stelt dat het neoliberale kapitalisme een mislukking is gebleken. De beloftes van marktwerking zijn niet uitgekomen en hebben vooral sociale en ecologische ongelijkheid opgeleverd in de wereld. Toch blijft hij een aanhanger van het kapitalisme en de meritocratie met een zo grote mogelijke kansengelijkheid aan de start en een vrije markt, en meritocratie in balans door een sterk collectief.
VOORSTEL 1 – Belast winst uit vermogen en erfenissen net zo zwaar als inkomen uit werk
Het voorstel is een logische versimpeling van ons oneerlijke belastingstelsel.
Dit is het voorstel dat het meeste inkomen voor de staat oplevert en daarmee ruimte creëert voor zijn kansengelijkheid voorstellen.
In allerlei onderzoeken komt Nederland als meest ongelijkwaardig wat betreft vermogen naar voren. Dit heeft voor een groot deel te maken met belasting op arbeid die hoog is ten opzichte van belasting op kapitaalinkomen (vermogen en erfenissen).
Toeslagen die de overheid verstrekt zouden dit moeten compenseren voor de lage inkomens, maar zo stelt Sander daarmee verhoog je de afhankelijkheid van de overheid bij deze groep.
Om onduidelijke redenen is erfbelasting de meest gehate belasting van Nederland ook al krijgen de meeste mensen hier niet mee te maken.
Het voorstel is om al het inkomen hetzelfde te behandelen en dus belasting uit vermogen of erfenissen in box 1 te laten vallen en daardoor even hoog te maken als inkomen uit arbeid.
Bijzondere uitspraak: “Werk is de enige universeel aangewezen route voor sociale stijging.”
1914-1980 periode van vooruitgang en democratisering, economische groei en groeiende gelijkheid tussen burgers.
Zo is de winst op de verkoop van je eigen woning ook inkomen. Dus wordt de waarde van de eigen woning bij verkoop (na aftrek hypotheken) belast tegen een belastingdruk van 30 procent. Dit levert 13 miljard per jaar op.
Een verhoging van de belastingen op nalatenschap en schenkingen naar 30 procent levert nog eens 4,8 miljard op.
VOORSTEL 2 – Hervorm het onderwijs
Schrap artikel 23 van de grondwet, stel het schooladvies uit en geef ieder kind een warme lunch.
Artikel 23 gaat over onderwijsvrijheid, en stelt de indoctrinatie van ouders boven de vrijheid van kinderen. Artikel 23 maakt op dit moment de school van FvD, en religieus geïnspireerde scholen mogelijk. De scholen op een bijzondere grondslag is de belangrijkste oorzaak van segregatie (scheiding). Dat wil je voorkomen. Kinderen moeten juist in contact komen met alle lagen van de bevolking.
Sander neemt het advies van de onderwijsraad over om leerlingen later te selecteren en om een middenschool te creëren. Dit geeft ruimte voor meer ontwikkeling en een betere keuze.
Veel kinderen krijgen slecht of te weinig eten. Dit beïnvloed de prestaties. Door een gezonden warme lunch te introduceren op scholen, krijgen kinderen ten minste een gezonden voeding iedere dag, en het geeft meer samenhang en inclusie. Samen eten verbindt.
Kosten van zo’n lunch 1,7 miljard.
VOORSTEL 3 – Belast pensioen eerlijk
Het tweede voorstel dat inkomen voor de staat oplevert om kansengelijkheid mee te realiseren. Van oppotten naar investeren.
In Nederland wordt vermogensopbouw gesubsidieerd, via het eigen huis en via het pensioen.
De hypotheekrente aftrek wordt afgebouwd maar kosten de staat in 2020 nog 9,5 miljard. Aan de andere kant bestaat 47 procent van het Nederlandse vermogen uit pensioenen. Pensioen geldt als vermogen terwijl het logischer is om te zien als uitgesteld loon waarover nog geen inkomstenbelasting is betaald en waarover je niet vrij kunt beschikking.
Het pensioen zorgt voor meer ongelijkheid. Mensen die veel verdienen hebben een hoger pensioen en ze worden ouder.
De hypotheekrenteaftrek heeft ervoor gezorgd dat we vooral geld in stenen steken . Daarnaast zijn de huizenprijzen gestegen omdat mensen met de netto waarde gingen rekenen. Daarnaast wordt je aangemoedigd om maximaal geld in je pensioen te stoppen.
Voorstel van Sander is om die belasting voor het pensioen direct te doen en niet uit te stellen. Het stuk over de verplichte tweede pijler begrijp ik niet goed, met de wortel en de stok. Daar heeft hij het over een motie van wantrouwen tegenover de burger en een alinea later heeft hij het over zelfstandigen die geen tweede (of derde) pijler opbouwen. Hij wil het loskoppelen en vooral de zelfstandigen beter informeren of verplichten in plaats van subsidiëren.
Door lagere pensioenen worden mensen gestimuleerd om langer te werken. Tezamen gaat dit over een fiscaal voordeel van 16,4 miljard.
VOORSTEL 4 – Geef iedereen een jubelton
Het idee is dat iedere vijfentwintigjarige een startkapitaal krijgt. De koppeling met voorstel 5 is logisch.
Nu krijgen jonge mensen met rijke ouders een voorsprong door een erfenis.
Privatisering en marktdenken hebben de overheidsdiensten uitgehold. Het onderwijs en de zorg bijvoorbeeld zou helemaal geen markt moeten zijn. Het ongeremde kapitalisme hebben voor concentratie van vermogen gezorgd bij een kleine groep mensen.
In het Westen zitten wat betreft vermogensongelijkheid weer op het niveau van 100 jaar geleden. De overheid moet weer meer waarde-scheppend en ondernemend worden.
Het startkapitaal voor iedereen (25 jarige leeftijd) creëert meer vermogensgelijkheid. Wel stelt Sander enkele voorwaarden voor, zoals het mag alleen gebruikt worden voor de aankoop van je huis, starten van een bedrijf, of een belegging in een staatsfonds. Daarnaast kunnen er ook nog voorwaarden voor uitsluiting zijn, zoals bijvoorbeeld recente immigranten.
Een startkapitaal van € 100.000 voor iedere 25-jarige kost jaarlijks ongeveer 21,9 miljard.
VOORSTEL 5 – Voer een maatschappelijke diensttijd in voor iedereen
De maatschappelijke diensttijd zorgt voor inclusie in de maatschappij, het brengt mensen van alle lagen bij elkaar. Op je achttiende werk je een jaar met verschillende mensen samen. Jongeren werken dan voor de maatschappij, zoals defensie, zorg, infrastructuur, natuur of openbaar bestuur. Hiermee ontwikkel je het collectief. Mensen ontwikkelen begrip voor elkaars situatie.
“De Nederlandse jeugd smeekt er bijna om gedisciplineerd te worden.” – dit ervaar ik niet.
Een maatschappelijk diensttijd springt ook in op de vraag van jongeren naar zingeving, inspiratie en zelfontwikkeling. Ik twijfel over deze stelling van Sander, ik zie wel veel jongeren die een betere toekomst willen. Een planeet die leefbaar is. Daarom mis ook ecologische voorstellen in dit boek.
Dit hoofdstuk lijkt het minst doordacht. Ook welke kosten dit voorstel met zich meebrengt.
Epiloog – Tijd om weer groot te denken
Werken loont te weinig, waardoor het land vastloopt, stelt Sander. Volgens mij zijn er grotere problemen waardoor het land vastloopt. Denk aan het milieu, educatie, zorg, de overheid.
Grote plannen kunnen de weg naar een eerlijkere wereld op gang krijgen en een gemeenschappelijk doel nastreven. Met de manier waarop Sander deze voorstellen neerzet vraag ik me af hoe gemeenschappelijk dit doel kan worden.
Nadat alle inkomens voor de staat zijn opgeteld en kosten uit deze voorstellen er zijn afgetrokken blijft er nog 12,5 miljard over (wat ik betwijfel). Daarmee kan de belastingdruk in de laagste schijf verder worden verlaagt, waardoor werken nog meer loont sluit Sander af. Het FD heeft dit nagerekend en komt uit op € 60 per maand voor de mensen met een laag inkomen.
Opvallende lessen uit het boek voor mij:
- Dat belasting op een erfenis zo wordt gehaat door alle lagen van de bevolking. Wanneer je het echt uitrekent krijgt het grootste deel van de bevolking er nooit mee te maken. Terwijl ze er wel de voordelen van zouden kunnen ontvangen.
- Mensen stemmen op basis van hun gewenste portemonnee en niet hun daadwerkelijke portemonnee. (zei Sander in het interview met Tom van der Lubbe voor De Ondernemer)
- Dat, door erfenissen, pensioen en de netto waarde van je woning bij verkoop te zien als inkomen direct te belasten zoveel geld oplevert voor de staat oplevert.
- Dat artikel 23 in de huidige tijd nog steeds bestaat en zoveel scheiding veroorzaakt.
- De sociale en cognitieve waarde van een warme schoollunch voor de jeugd.
- De jubelton voor iedere vijfentwintigjarige klinkt interessant.
- Het liberalisme is, arbeid adelt.
- De sociale dienstplicht zal jongeren helpen om te zien hoe complex de samenleving is, zoals de zorg, onderwijs, bosbeheer.
- Artikel op de Correspondent – Vijf voorstellen om ongelijkheid tegen te gaan (waar links én rechts zich in kunnen vinden) https://decorrespondent.nl/14081/vijf-voorstellen-om-ongelijkheid-tegen-te-gaan-waar-links-en-rechts-zich-in-kunnen-vinden/43093043089371-67df3b53
- De 6-delig serie Sander en de kloof https://www.vpro.nl/programmas/sander-en-de-kloof.html
- Sander Schimmelpenninck in College Tour
- https://www.npo3.nl/tims-tent-maar-dan-in-een-bungalow/25-02-2018/VPWON_1283518 (leuke kennismaking met Sander)
- Willem Schramade – Duurzaam Kapitalisme #boekencast afl 16
- Paul Schenderling – Er is leven na de groei
- Michael J. Sandel – De tirannie van verdienste
- Pacificatie van 1917 (Wikipedia)
- Sander Schimmelpenninck: ‘Ik kan toch niet in mijn eentje het systeem veranderen?’ in het FD
Luister naar deze aflevering
Video van deze aflevering
In deze aflevering hebben we het over het boek Sander en de brug. Geschreven door een aristocraat in de moderne tijd, Sander graaf Schimmelpenninck. Die vooral problemen ziet in de toekomst als het neoliberalisme wordt doorgezet, waarbij de mensen aan de onderkant echt in opstand komen, denk aan de bestorming van de Bastille in 1789. Sander zorgt voor opschudding mede door zijn manier van stellingname. Hij zoekt het conflict op, van rechts en links.
Reactie van Willem Schramade
Willem stuurde mij onderstaande reactie op basis van het artikel op de Correspondent
In grote lijnen ben ik het met Sander’s probleemanalyse eens, maar,
Willem Schramade – auteur van het boek
1) ik betwijfel of dit de specifieke maatregelen moeten zijn (bijvoorbeeld: ja vermogen en erfenissen belasten, maar hoe precies? Kun je dat niet beter boven een bepaald bedrag doen?)
2) hij heeft het over maatregelen binnen een bepaalde visie, maar legt zelf niet de koppeling naar andere grote maatschappelijke uitdagingen, zoals klimaatverandering, de invloed van sociale media op polarisatie, etc. Daardoor mist hij dwarsverbanden, zoals: hoe realiseer je een rechtvaardige transitie naar een economie binnen planetaire grenzen? En dan kom je op zaken als brede waarde, de grenzen van de markt, de commons, etc., die (evenals belastingen en onderwijs) van invloed zijn op ongelijkheid en het floreren van mensen.
Ik ben het met Willem eens, dat ik de andere grote vraagstukken, de transities van Jan Rotmans bijvoorbeeld, en de planetaire grenzen mis in deze voorstellen van Sander. Het zijn sociale problemen die worden opgepakt maar niet de ecologische. Geld wordt als een van de belangrijkste middelen gezien om alles te corrigeren, is dat ook zo?
Beware, fellow plutocrats, the pitchforks are coming
TED talk van een van de absurd rijken op de wereld, Nick Hanauer, over het gevaar van de toenemende ongelijkheid in inkomen
Ook hier een oproep om het systeem te veranderen uit angst voor opstand die onherroepelijk gaat komen bij toenemende economische ongelijkheid. Enthousiasme over het kapitalisme waarin iedereen groeit, zonder rekening te houden met de planetaire ecologische grenzen.
Deze presentatie bij TED van Nick Hanauer uit 2019 over een nieuw economische systeem is beter wat mij betreft
5 principes voor de nieuwe economie volgens Nick Hanauer:
- Succesvolle economieën zijn geen oerwoud, maar als een tuin. Ze hebben verzorging nodig.
- Inclusie creëert economische groei.
- Het doel van corporaties is om de welvaart van alle stakeholders te vergroten.
- Hebzucht is niet goed.
- De wetten van economie zijn een keuze – het zijn sociale normen en verhalen.
Deze principes zie ik ook terug in het boek van Sander.
