Nazimiljardairs #boekencast afl 66

Nazimiljardairs David de Jong

De ondertitel van het boek van David de Jong is, de donkere geschiedenis van de rijkste families van Duitsland. Een donkere geschiedenis die ik als Nederlander niet kende.

Tom studeerde geschiedenis in Berlijn en deelt in deze podcast aflevering, inzichten en verhaallijnen die ik gemist had.

David de Jong is correspondent voor Het Financieel Dagblad in het Midden-Oosten. David was eerder verslaggever voor Bloomberg News en deed daar vier jaar onderzoek vanuit Berlijn voor dit boek.

Het is een bijzonder boek waarin ik eerst verrast was over de ondersteuning van deze rijkste families voor het nazi regime ver voor het begin van de oorlog en bij de opbouw van de oorlogsmachine. Ze verkrijgen al snel eigendom over bedrijven van Joodse eigenaren en bedrijven in overvallen landen. Tijdens de oorlog maken ze ook gebruik van slaven en krijgsgevangen, vooral vrouwen en kinderen voor het werk in hun fabrieken. Om na de oorlog er alles aan te doen om te voorkomen dat ze berecht en bestraft worden. Zelfs nu nog willen de (klein)kinderen van deze industriëlen de overlevenden niet vergoeden voor de gruwelijkheden die hun (groot)ouders hebben aangedaan en proberen dit alles nog steeds zoveel mogelijk verborgen houden.

Dit boek van David de Jong beschrijft de geschiedenis van deze families na grondig onderzoek, die mij met andere ogen heeft doen kijken naar enkele grote bedrijven, en hun producten, in Duitsland, en hun oorlogsverleden. Het boek is bijzonder, interessant en geeft een goed inzicht in dit verleden dat in Nederland nauwelijks bekend is. Het boek leest fijn terwijl het 345 pagina’s heeft en er veel familienamen door elkaar lopen.

Het boek bestaat zes delen:

  1. Volstrekt middelmatig
  2. Het nationaalsocialistische spook zal spoedig voorbij trekken
  3. De jongens zijn inmiddels al mannen geworden
  4. Jij zult verder leven
  5. Negen nullen
  6. De afrekening

Het verhaal over het museum in Israel dat Davis met zijn vrouw bezocht is de epiloog en dan vind je de stambomen van de families als aanhangsel.

In de verantwoording van de bronnen lees je hoeveel moeite David heeft gestoken in het bronnenonderzoek.

Voorin het boek zie je een overzicht van de namen van alle hoofdrolspelers. Dat is best handig wanneer je tijdens het lezen niet meer precies weet hoe het zit met al die families en hun kinderen.

De Proloog: de vergadering

Het boek begint met de vergadering waarin op 20 feb 1933 het geld bij elkaar werd gehaald voor het verkiezingscampagnefonds van de nazipartij van 3 miljoen rijksmark. Het bedrag werd verdeeld door de rijkste en invloedrijkste zakenlieden van Duitsland op dat moment.

Namen die vanaf dit hoofdstuk telkens terugkomen in het boek zijn die van Joseph Goebbels met quotes uit zijn dagboek, Günther Quandt, Friedrich Flick, baron August von Finck, Porsche en Piëch, en de familie Oetker.

Volstrekt middelmatig

Dit is de tijd waarin het niet goed gaat met Duitsland na de eerste wereldoorlog. De tijd waarin Günther Quandt en Friedrich Flick veel bedrijven overnemen en hun imperium uitbouwen.

Günther en zijn vrouw Magda groeien uit elkaar. Zij raakt steeds meer betrokken bij de naziepartij en ontmoet Joseph Goebbels. Na veel economische en politieke onrust wordt Hitlers nazipartij de tweede partij in de Rijksdag. In de verkiezingscampagne van Goebbels werd de schuld van de crisis neergelegd bij de Joden en communisten. 

In 1934 gaat Hitler verder met het geld inzamelen van de rijkste ondernemers uit Duitsland, dit keer voor de bewapening van de SA. Veel van deze kapitalisten hadden in die tijd problemen vanwege de nasleep van het instorten van de beurzen in 1929.

Als een soort familiedrama loopt het verhaal van Magda, Jospeh Goebbels en Günther Quant door deze hoofdstukken met fragmenten uit het dagboek van Goebbels waarin de zoon van Günther en Magda een belangrijke rol speelt. Gescheiden van Günther, trouwt Magda met Goebbels en is een trouwe aanhanger van Hitler en het nazisme.

In dit hoofdstuk maken we ook kennis met de oprichters van Porsche waaronder de Joodse Rosenberger. Die na vrijkocht te zijn uit de gevangenis vertrekt na de VS, zonder enige hulp van zijn zakenpartners overigens.

Langzaam maar zeker stijgt de populariteit van Hitler en neemt hij als kanselier steeds extremere maatregelen.

Je ziet dat de industriëlen zich steeds meer committeren aan het nazisme omdat ze economische kansen en winst ruiken. Bedrijven worden opgekocht van joodse eigenaren, steeds meer onder druk, waardoor ze tegen veel lagere verkoopprijzen dan de werkelijke waarde moeten verkopen. Deze Joodse ondernemers hebben geld nodig om te vluchten uit nazi Duitsland.

Het nationaalsocialistische spook zal spoedig voorbij trekken

In dit hoofdstuk zie je de groei van de bedrijven onder de bedreigingen en beloftes van het nazisme. In 1935 worden de rassenwetten ingevoerd. Nu was het helemaal eenvoudig en legaal om joden te verdrijven en te onteigenen. Steeds meer bedrijven worden geariseerd. De bedrijven van Dr. Oetker komen ook in beeld in dit hoofdstuk.

Hitler geeft Porsche de opdracht om een wagen voor het volk te ontwerpen die niet meer dan 1000 rijksmark mag kosten.  Iedereen moest een auto kunnen kopen. Voor het ontwerp wordt Ferdinand betaald, daarnaast maakt hij een slimme afspraak voor wanneer de auto eenmaal geproduceerd wordt. 

Je krijgt in dit hoofdstuk een goed beeld hoeveel bedrijven zijn afgepakt van Joden door de onderzochte families. 

De jongens zijn inmiddels al mannen geworden

In dit deel zit je midden in de oorlog. De verovering van andere gebieden en landen en ook daar weer de arisering van Joodse bedrijven. Plunderingen in die landen om zo de oorlog te kunnen financieren. 

Steeds meer dwangarbeiders worden ingezet in de fabrieken van de Duitse bedrijven, die grondstoffen, wapens, uniformen, munitie, tanks en meer produceren. Onder leiding van de SS werden deze mensen verhuurd. De fabrieken betaalden dus wel een loon, maar dat ging naar de SS.

De omstandigheden waren verschrikkelijk in de fabrieken en de barakken waar ze overnachten. Vrouwen en kinderen worden veel ingezet, zonder de juiste kleding in zware en gevaarlijke omstandigheden. Bijna alle fabrieken van deze kapitalisten hadden satellietkampen naast de fabriek. Ook hier zijn veel mensen overleden. Het kamp was onder leiding van de SS, maar tijdens het werk was de fabriek en dus de ondernemer verantwoordelijk.

Om een voorbeeld te geven Flick had in 1943 een concern opgebouwd van 120.000-140.000 arbeiders waarvan ongeveer de helft dwangarbeider of slaaf was. Deze industriëlen werden steeds rijker in de eerste helft van de oorlog, steeds groter en er werden steeds meer mensen uitgebuit, mishandeld en gedood. 

Jij zult verder leven

In dit deel zien we de ondergang van Duitsland en de capitulatie. Waarna de geallieerden en Russen het land overnemen. Magda en Joseph hebben zelfmoord gepleegd, en hebben hun kinderen hierin meegenomen behalve Herbert die gevangen zit in het VK.

Veel van de industriëlen worden onderzocht voor de misdaden die ze hebben gepleegd. Om te voorkomen dat het eerste proces van Nürnberg aan waarde verliest, wordt er geen groot proces opgestart tegen de industriëlen. Langzaam maar zeker ontlopen steeds meer van de genoemde ondernemers hun straf mede door Persilbriefjes om hun verleden schoon te wassen.

Negen nullen

De geallieerden besluiten dat het gevaar van de koude oorlog groter is dan de geschiedenis helemaal uit te zoeken. Verdere onderzoeken worden veelal gestaakt. De meeste van de genoemde industriëlen hebben niet meer dan een paar maanden gevangen gezeten.

In hoog tempo wordt Duitsland uit de armoede van de oorlog getrokken vanwege de grote economische kansen en de dreiging uit het Oosten. Door de economische groei, groeien die industriëlen ook weer na de oorlog en bouwen hun bedrijven op met consumenten producten. De kinderen van deze industriëlen bouwen de bedrijven verder uit, regelmatig zelfs met hulp van oude partijgenoten en nazi-aanhangers.

De afrekening

In dit hoofdstuk maken we kennis met de kinderen en achterkleinkinderen, de erfgenamen van de ondernemers die in de oorlog veel mensen hebben uitgebuit, laten verhongeren, en gedood door het regime of de omstandigheden in de fabrieken. Op een familie na, zijn de meeste families niet transparant over het vermogen dat ze hebben geërfd en het oorlogverleden van hun (groot)ouders. Er is wel onderzoek gedaan, maar dat ligt vaak opgeslagen in onderzoeksarchieven. Hier heeft David dankbaar gebruik van gemaakt.

De familie Quandt gebruikt zelfs de naam van hun grootvader nog voor een BMW stichting waarmee projecten worden ondersteund o.a. over leiderschap.

Opvallende lessen uit het boek voor mij:

  • De dreiging van het communisme heeft de nazi partij gebruikt om miljoenen op te halen van de meest invloedrijke Duitsers in 1933 voor de verkiezingscampagne.
  • Zeg je als ondernemer op dit soort moment ja of nee voor de ondersteuning van zo’n partij en gedachtegoed.
  • De industriëlen committeren zich langzaamaan steeds meer aan het nationaal socialisme omdat ze de kansen ruiken voor hun eigen ondernemingen.
  • Steeds meer bedrijven worden opgekocht door joodse eigenaren onder druk te zetten en verkopen vaak tegen een lage waarde.
  • De familie Quandt is de rode draag in het boek, met Günther Quandt, Herbert Quandt, Harald Quandt, en Magda die na haar scheiding van Günther, trouwt met Joseph Goebbels.
  • Magda helpt via de Quandt’s het netwerk met industriëlen te ontwikkelen
  • Porsche Piëch zijn eigenlijk het enige bedrijf uit boek die door de nazi’s rijk zijn geworden. De andere genoemde families waren al rijk.
  • Eerst komen de genoemde industriëlen oneerlijk aan bedrijven, en later zetten ze dwangarbeiders in.
  • Het eigen individualistische belang om nog rijker te worden kent geen (humane) grenzen.
  • De kernvraag uit het boek, waar ga je als ondernemer in mee, en waar zeg je met je eigen geweten nee tegen?
  • De Persil-briefjes worden gebruikt om de geschiedenis van die industriëlen schoon te wassen.
  • De dreiging van Rusland vonden de geallieerden belangrijker dan de berechting van die industriëlen.
  • Hoe ga je als ondernemer met het verleden om als je weet dat je vader of grootvader dat vermogen enorm vergroot heeft tijdens zo’n oorlog.
  • Terwijl BMW responsible leadership promote is er nog steeds de Harald Quandt Stiftung gekoppeld aan BMW waar ze geen afstand van willen doen en ook niet transparant over zijn.
  • Waarom nemen die families niet meer afstand van hun eigen verleden, gaan daar transparanter mee om en dragen verantwoordelijkheid wat hun ouders en grootouders hebben aangericht?
  • In het nu kun je ook kijken wat is onze verantwoordelijkheid ten opzichte van de toekomstige generaties (De goede voorouder)
  • Dat Ferdinand Porsche de Volkswagen kever voor Hitler heeft ontworpen, daarvoor betaald is door de Nazis en daarnaast de afspraak had gemaakt dat hij 1% van iedere verkochte auto ontving.

Bronnen die we genoemd hebben

Luister naar deze aflevering

Beluister hier ons gesprek over het boek Nazimiljardairs. Een bijzonder boek waarin je kennismaakt met enkele van de meest rijke families uit Duitsland waar de oorlog een sleutelrol heeft gespeeld in de ontwikkeling van de bedrijven. Een geschiedenis die in Nederland niet echt bekend is.

In een halfuur delen wij dit boek met jou. Een halfuur met kennis die je tot je neemt terwijl je wandelt, loopt of rijdt, bijvoorbeeld.

Video van deze aflevering

Bekijk ons gesprek op video https://youtu.be/pZ5Vu2qeCm4

https://youtu.be/e8YAgJLnK04

In deze aflevering hebben we het over het boek Nazimiljardairs. Wat een bijzonder en goed geschreven boek. Je wordt meegenomen door de geschiedenis van de rijkste families in Duitsland die nu nog steeds producten produceren die we kennen en gebruiken, en de rol die de oorlog en nazi’s hebben gespeeld in de groei van deze bedrijven.

Je kijkt vol ongeloof hoe ze hebben gereageerd op morele vraagstukken. Waarbij je als ondernemer in de huidige tijd ook op een morele manier naar de toekomst kunt kijken. Waar zeg ik vandaag ja tegen, waarover onze achterkleinkinderen zich straks verbazen en mogelijk liever over zwijgen.

Door Erno Hannink

Erno is de businesscoach die ondernemers helpt om de lange termijn doelen sneller te realiseren. Ondernemers die het beter willen doen voor de planeet, maatschappij en zichzelf. Met zijn ondersteuning en tips helpt hij je dagelijkse doelen te kiezen zodat je de lange termijn doelen eindelijk gaat realiseren. Test zijn coaching een week lang gratis uit met deze code ERNOHANNINKWEEK op dit platform -> ga naar coach.me. Sluit je aan bij de community van ondernemers die iets bijzonders doen.