Nu ik 54 ben schaam ik me voor minder dingen dan toen ik 15 was, maar nog steeds schaam ik me voor allerlei dingen.
“Schaamte is een sociale, morele pijnlijke emotie die je ervaart als je vindt dat wie je bent niet voldoet aan bepaalde normen.”
Psycholoog Aukje Nauta
Het nieuwste boek van Aukje Nauta, Nooit meer doen alsof, gaat over schaamte. Het is een leuk en interessant boek. Doordat ze persoonlijke ervaringen deelt waarvoor ze zich schaamt, gecombineerd met voorbeelden van andere personen en onderzoek leest het fijn, en ik leerde veel over schaamte. Ik leerde mijn schaamte meer te benoemen.
Zo deelde ik voor het gesprek met Joris Janssen dat ik me schaamde over wat ik bereikt heb tot nu toe, doordat ik tijdens de voorbereiding van het gesprek zag wat hij allemaal al bereikt had. Later die dag deelde ik met Aukje dat ik schaamte voel tijdens het lezen van haar boek over haar relaties. Wil je meer over dit laatste weten, lees dan haar boek.
Schaamte in bedrijven
Wat ik me realiseerde tijdens het lezen van dit boek is dat schaamte een negatief effect heeft op besluitvorming en dat er veel schaamte in bedrijven zit die niet besproken wordt. Het effect van deze verborgen schaamte is bijvoorbeeld dat:
- medewerkers niet zeggen wat ze denken en we daardoor niet leren;
- medewerkers vertrekken omdat slecht functionerende collega’s blijven zitten;
- innovatie in het bedrijf langzamer gaat en meer kost;
- het plezier in werk is verdwenen;
- er ongewenst gedrag is.
Als er te veel schaamte is, dan leert het collectief te weinig van zijn fouten en is er een gebrek aan innovatie. De moeilijke gesprekken worden vermeden en mensen geven elkaar geen feedback. Herkenbaar?
Aanspreekschaamte
In verschillende bedrijven waar ik gewerkt heb, merkte ik dat mensen het moeilijk vonden om collega’s op hun gedrag aan te spreken. Een collega heeft een negatieve invloed op de sfeer in het team en/of op de prestaties van het team. Daar hebben meerdere mensen last van. Achter de rug om van deze persoon wordt er over zijn of haar gedrag gesproken, maar de persoon zelf aanspreken gebeurt niet. Sterker nog, er wordt om de persoon heen gewerkt om er minder last van te hebben. Het probleem wordt niet opgelost, maar omzeild.
“Tien van de tien organisaties hebben geen aanspreekcultuur”
Kilian Wawoe
De schaamte zit onder andere in het gevoel dat we niet goed genoeg zijn om die andere persoon aan te spreken. Zo herken ik de volgende gevoelens bij mezelf:
- ik heb te weinig ervaring op dit onderwerp (de ander was expert op een bepaald gebied);
- ik ben te jong (de ander was senior);
- wat zullen de anderen er van zeggen (ik was bang dat ik er niet meer bij hoorde)?
Dit geldt zeker bij het gedrag van een manager of de oprichter van het bedrijf. Er zijn weinig mensen in het bedrijf die de oprichter durven aan te spreken op bepaald gedrag waar veel mensen last van hebben.
Geldschaamte
Uit onderzoek van Kahneman en Deaton (2010), kwam naar voren dat vanaf een jaarinkomen van $ 70.000 mensen niet veel gelukkiger werden als ze meer gingen verdienen. Een vergelijkbaar onderzoek is in 2017 in Nederland door Tias uitgevoerd. Hier vonden ze vergelijkbare resultaten:
“Bij huishoudens met een inkomen onder modaal is de score 83 procent, waarmee de laagste inkomens het minst gelukkig zijn. De geluksscore loopt gestaag op tot maar liefst 92 procent onder huishoudens met een bruto inkomen tussen de 75 en 90 duizend euro per jaar, 2 tot 3 maal modaal. En dat is direct de piek, want huishoudens die meer dan die 90 duizend euro verdienen, zijn minder gelukkig. Het gedoe en gedonder – zoals meer werkdruk en extra verantwoordelijkheden – schijnen zwaarder te wegen dan het extra inkomen bovenop die driemaal modaal.”
Tias onderzoek in Executive Finance
Over mijn eigen schaamte over geld lees je hier. Soms schaam ik me dat ik niet meer bereikt heb en op andere momenten schaam ik me voor hoeveel ik heb.
Sebastian Klein vertelt over zijn geldschaamte door eigenaarschap als ondernemer en vertelt over hoe hij dit heeft opgelost met steward ownership bij zijn nieuwste bedrijf NN Publishing. Naast dat medewerkers een goede beloning krijgen is ook iedereen gezamenlijk eigenaar van het bedrijf. Luister naar het gesprek Building people-centered and purpose-driven companies – Sebastian Klein.
Zo zijn er ook mensen die graag uit de Quote 500 blijven.
Schaamte voor afwijzing
Niet iedere ondernemer is een geboren verkoper. Vaak zijn ondernemers die geen geboren verkopers zijn liever bezig met ontdekken, uitvinden, onderzoeken of iets bouwen en laten ze het verkopen graag over aan anderen. Ze vinden het vervelend om telkens weer afgewezen te worden, nee te horen, niet te worden teruggebeld als ze gaan verkopen.
Een persoon die je ontmoet hebt bij een netwerk en die interesse toonde in je product; een offerte opvolgen omdat de ander nog niet gereageerd heeft: het wordt uitgesteld tot het laatste moment en dan heeft de potentiële klant al voor iets anders gekozen. De angst voor afwijzing zit diep in ons systeem. De schaamte dat ons product niet goed is, of te duur is. Het zorgt ervoor dat we klanten niet helpen die onze hulp goed kunnen gebruiken.
Je hebt het gevoel dat je persoonlijk wordt afgewezen, terwijl je juist verbinding zoekt met de ander.
Interessant over afwijzing is het gesprek van Adam Grant met Emily Winter, Bouncing back from rejection. Hier vertelt Emily over het jaar 2018, waarin ze streefde naar 100 afwijzingen. Ze heeft er uiteindelijk 107 ontvangen, maar ook 34 acceptaties van de voorstellen die ze had ingediend. Van iedere afwijzing schreef ze op hoe ze zich erbij voelde en ze ontdekte dat het steeds eenvoudiger werd.
Behoefte aan verbinding
Doordat je de verbinding zoekt, ben je bang voor afwijzing en dus spreken we mensen niet aan op gedrag dat niet past binnen de cultuur. Door de schaamte voor de afwijzing lopen we klanten mis en zeggen we niet wat we echt voelen en denken.
We zoeken bijvoorbeeld verbinding met:
- collega’s
- klanten
- aandeelhouders
- zakelijke partners
- een missie of purpose.
Hier vind je dus kansen. Zorg ervoor dat mensen zich kunnen verbinden met jou, collega’s of jullie purpose en ze willen graag met je werken.
Schaamte in besluitvorming
Waar ik nog niet eerder aan had gedacht, is dat schaamte een belangrijke rol speelt in je besluitvorming en de bijbehorende acties na het genomen besluit. Soms stel je een besluit uit omdat je bang bent dat je niet meer binnen de groep past. Of je stelt een besluit uit omdat je bang bent dat mensen je niet interessant of slim genoeg vinden. Soms neem je een besluit dat niet het beste voor je is, zodat je niet opvalt. Je schaamt je voor wie je bent, ten opzichte van wie je zou willen zijn. Je zou graag slimmer en beter zijn en alles weten voor een besluit, maar je bent daar (nog) niet en schaamt je ervoor.
Als groep bespreek je een bepaald besluit, maar de persoon met de meeste macht in de groep laat merken welke optie haar voorkeur heeft en de rest van de groep gaat erin mee. Ze zeggen niet wat ze echt denken, met een slecht besluit als gevolg.
Uitstelgedrag, vertragingen in de besluitvorming en besluiteloosheid zorgen ervoor dat projecten langer duren en innovatie vertraging oploopt.
Heb je eenmaal een lastig besluit genomen dan handel je er niet naar. Je gedrag past niet bij het besluit. Je schaamt je voor het nieuwe gedrag en bent bang dat je er niet meer bij hoort wanneer je het nieuwe gedrag vertoont.
Schaamte kun je ook gebruiken om te groeien. Aukje geeft in haar boek vijf stappen om te groeien door de schaamte.
5 stappen om te groeien door schaamte
1. Herken de schaamtesignalen
Zie je gedrag, herken het fight-or-flightgevoel.
Een ander schaamtesingaal zijn oppervlakkige gesprekken. Wanneer je niet de diepte in gaat en zegt wat je echt raakt krijg je oppervlakkige gesprekken om zo de lastige onderwerpen te vermijden. Zoals hierboven beschreven is het ontbreken van een aanspreekcultuur een duidelijk signaal dat er schaamte heerst in je bedrijf.
2. Erken de schaamte
Moedig anderen aan om te delen in plaats van te bagatelliseren. Door bijvoorbeeld “Interessant, vertel..”, te zeggen nodig je mensen uit te vertellen over wat ze echt bezig houdt.
3. Beschrijf de schaamte
Schaamte is de kloof tussen wie je bent en wie je graag wilt zijn.
- Wat zegt de schaamte over wie je bent?
- Wat zegt de groepsnorm over wie je behoort te zijn?
- Wat vind je daar nu eigenlijk van?
- Ben jij niet oké? Of zijn zij niet oké?
4. Onderzoek je verlangen
Omschrijf wat je precies wilt en waarom je dat wilt.
- Waar verlang je ten diepste naar?
- Wat wordt er van je verlangd?
- Wat betekent die botsing voor wat je werkelijk wilt?
5. Onderzoek met wie je je wilt verbinden
Lastig is het als je ontdekt dat je verlangen niet past bij de groep waar je deel van uitmaakt. Gebruik dan de schaamtevrij-zelf/omgeving-matrix:
- Zelf en omgeving niet veranderen: acceptatie
- Zelf veranderen en omgeving niet veranderen: zelfrealisatie
- Zelf niet veranderen en omgeving wel veranderen: emancipatie
- Zelf en de omgeving veranderen: transformatie
De voorbeelden van Sebastian Klein en Dan Price zijn interessant om te laten zien hoe de schaamte zich heeft vertaald in een kracht. De mensen en het bedrijf van Dan zijn er veel beter van geworden sinds Dan door zijn schaamte heen is gegaan.
“Shame dies on exposure”
Brené Brown
Door open over de schaamte te zijn verdwijnt die als vanzelf. Het heeft mij in ieder geval geholpen om open de gesprekken in te gaan met Joris en Aukje, en gelukkig te zijn met wie ik ben.
Zo had ik voor het gesprek met Aukje voor mezelf een aantal dingen opgeschreven waar ik me voor schaam(de):
- In mijn jeugd dat we weinig geld hadden. Zo herinner ik me goed dat ik zoveel mogelijk wilde voorkomen dat mijn vader moest rijden bij uitwedstrijden. We hadden een Fiat 127 en ik schaamde me daarvoor. Terwijl mijn vader waarschijnlijk graag meeging.
- Schaamte om veel te verdienen – alles wat ik meer dan € 100k verdien geef ik weg.
- Schaamte voor het ontbreken van succes afgemeten naar maatstaf van anderen, zoals: hoeveel je verdient, omzet, boekverkopen, aantal luisteraars voor de podcast.
Wat is iets waar jij je voor schaamt?
Bronnen:
- Nooit meer doen alsof – Aukje Nauta
- Gesprek met Aukje Nauta: Zet de schaamte in je bedrijf om naar nieuwe kracht – Aukje Nauta
- Thinking Fast and Slow – Daniel Kahneman
- Dare to Lead – Brené Brown
- Gesprek Adam Grant met Emily Winter Bouncing back from rejection
- Maakt geld wel gelukkig? – Tias
- Does Money Buy Happiness? – Daniel Kahneman and Angus Deaton
- High Income Improves Evaluation of Life But Not Emotional Well-Being – Daniel Kahneman and Angus Deaton