Je weet dat het komt, en toch raakt het je diep wanneer het dan echt gebeurt. Het verlies van je moeder. De afgelopen dagen was het veel geregel en beslissingen nemen, maar ook telkens weer afscheid nemen.
Vanuit de stoïcijnse leefwijze ben ik regelmatig bezig met de dood. Zo overdenk ik bijvoorbeeld aan het einde van de dag voor het slapen gaan dat dit mijn laatste dag was. Wat heb ik geleerd? Was de dag goed besteed?
Wanneer ik dan de volgende ochtend opsta, dan heb ik een bonusdag. Ik ben er nog steeds. Wat een geluk, ik mag nog een dag. Het klinkt wat vreemd maar het geeft mij rust in een volle agenda met afspraken en to-dolijstjes van dingen die ik wil doen.
In mijn gewoonte om dagelijks aan journaling te doen, schrijf ik op zondag regelmatig een premortem waarin ik nadenk over de dood, vooral de dood van de mensen om me heen. Zo heb ik regelmatig opgeschreven wat het voor mij zou betekenen wanneer mijn vader overlijdt. Dan zou mijn moeder alleen zijn. Dat heeft veel gevolgen op het leven van mijn zus en mij. Wat veranderd er wanneer mijn moeder overlijd? Wat wanneer mijn zus overlijdt? Wat ga ik dan in mijn leven veranderen? Wordt mijn leven beter wanneer ik nu al dingen aanpas?
Wat verandert er wanneer M. overlijdt? Wat wil ik veranderen wanneer mijn kinderen overlijden? Wat ga ik dan doen? Ga ik anders leven? Moet ik daar nu al dingen voor aanpassen in mijn leven? Dit heeft tot gevolg dat ik bewuster met dingen bezig ben, meer aandacht geven aan de dingen die belangrijk voor me zijn. Het zorgt ervoor dat de dagen niet ongemerkt voorbij vliegen en achteraf als een brei herinnerd wordt waarin het kleine geluk verloren gaat.
Zo heeft mijn zus de laatste jaren iedere donderdag ruimte gemaakt om onze ouders op te zoeken, boodschappen doen, maar vooral ervaringen maken samen. Uitjes en vakanties samen. Mijn zus is een slimme vrouw.
De nieuwe werkelijkheid
Donderdag werd ik gebeld door mijn zus en later door mijn vader, mama was naar het ziekenhuis en het ging niet goed. Samen met mijn dochter reed ik naar het ziekenhuis in Enschede. Nadat ik was aangekomen werd de extra zuurstof die ze kreeg langzaam afgebouwd. Het was de verwachting van de arts dat ze snel overleed. Ze had een hartinfarct gehad en omdat vrouwen vaak braken bij een hartinfarct is er zuur in de longen gekomen en had ze ook een longontsteking. Ze overleed twee dagen later vroeg in de ochtend, we waren op dat moment als gezin bij elkaar. Een bijzonder, maar ook moeilijk moment en tegelijk vol met liefde.
Nu is het scenario dat ik al meerdere keren had uitgeschreven de nieuwe werkelijkheid. Eerst was er een week waarin we als gezin alles samen hebben geregeld. Samen met mijn zus sliepen we ieders om de nacht bij mijn vader. Met de crematie werd een week van veel goede herinneringen en verdriet om het gemis afgesloten. De intense liefde van mijn vader voor mama was mooi om te zien en het doet ook pijn. Na ruim 55 jaar samen gaat hij nu alleen verder.
De afgelopen dagen heb ik nagedacht over hoe ik het scenario dat ik had uitgeschreven ga omzetten naar de werkelijkheid. Hoe ga ik mijn week veranderen en mijn gewoontes aanpassen om ruimte te maken voor mijn vader. Nieuwe gewoontes ontwikkelen. Om dit toe te voegen aan mijn week moet ik met iets anders stoppen. Stapelen bovenop de andere dingen die ik al doe heeft geen zin. Ik wil bewust ruimte maken.
Door verschillende scenario’s uit te schrijven en erover na te denken was het eenvoudiger voor mij om hier nu naar te handelen. Arie de Geus schreef over scenarioplanning en de scenario’s voor de toekomst uitspelen in zijn boek De levende onderneming.
Het uitwerken van mogelijke slechte scenario’s maakt het eenvoudiger om ze te herkennen wanneer ze op je afkomen en om sneller en rustiger te handelen. Het is goed voor mij persoonlijk en ook zakelijk heb ik gemerkt, lees bijvoorbeeld Werken met het slechtste scenario.
Dank je wel mama
“Ze heeft een mooi leven gehad en wij zijn dankbaar en trots dat we haar vrouw en moeder mogen noemen. We zijn een heel gewoon gezin, maar gelukkig. Als kinderen hebben wij de juiste waarden meegekregen en daar zijn we dankbaar voor. Door mama en papa zijn we geworden wie we zijn.
Dank je wel mama.”
De laatste alinea uit haar levensloop die ik uitsprak tijdens de ceremonie van het afscheid
Afscheid van mijn vader
Tien maanden nadat mijn moeder is overleden op 3 juli 2021, is op 2 mei 2022 mijn vader overleden. Ook nu volledig onverwacht, na een hersenbloeding op Koningsdag. Zes dagen en vijf nachten was ik samen met mijn zus bij hem. Het grootste deel daarvan sliep hij.
Na het proces met mijn moeder wisten we precies wat mijn vader nu wilde. Dat was fijn. Opnieuw deden mijn zus en ik het samen met ondersteuning van onze gezinnen.
Na de crematie was er nu ook het huis dat leeg moest. Heel veel spullen meenemen, weggeven en weggooien. Het was vooral hard werken. Het huis werd steeds leger, de ziel vloeide er uit en dat was prima. Tussendoor ruimte vinden voor het gemis en de rouw. Dingen zien die nooit meer kunnen, en de liefde.
Mijn zus en ik hebben er beide vrede mee. Het was lastig voor mijn vader het laatste jaar, met ook vele mooie momenten samen. We hebben genoten van de tijd die we hadden.
Dank je wel papa
Wij gaan nu verder zonder onze ouders, om de liefde die zij ons hebben gegeven door te geven aan de volgende generaties.
Rust zacht papa.
De laatste alinea uit zijn levensloop die ik uitsprak tijdens de ceremonie van het afscheid
Mooi verhaal. Sterkte Erno!
Dank je wel Marco. Fijn dat je het zegt.
Hoi Erno,
Nog gecondoleerd met het verlies van beide ouders.
Wat heb je dit mooi beschreven, vanuit liefde en respect.
Dankjewel voor het delen!
Hartelijke groet,
Ad
Dank je wel Ad.
Mooi Erno, recht uit het hart! Sterkte!
Dank je wel Ed. Iets anders zit er niet in bij mij.
Heel mooi verwoord Erno!
Dank je wel Rick.
Sending so much love to you, Erno!
Thank you Stephanie.